masalalarning yechimini o’rganishi zarur. Shuning uchun ham harakatga doir
masalaning yechimini o’rganishi zarur. Shuning uchun ham harakatga doir
masalalar ustida ishlashni masofani aniqlashga, vaqt oralig’ini aniqlashga oid
bir qator masalalarni yechish kerak. Quyidagi shartlarga doir sodda va
42
Bunday masalalarga namunalar keltiramiz. Bu turdagi masalalarni
yechishda ko’rgazmalilikdan keng foydalanilsa ancha maqsadga muvofiq
bo’ladi. O’quvchilarning tezda idrok qilishiga va ko’z o’ngida aniq tasavvur
qilishda ko’rgazmalilik muhim rol o’ynaydi. Masalan: .Ikkita mashina ikki
shahardan yo’lga chiqqan bo’lsa, ularning orasidagi masofa va vaqtlarni topish
berilgan bo’lsin. Bunda o
’
qituvchi avtomobilning karton modelini yasab
harakatga keltiradi. Ma'lumki, avtomobil qanecha masofa o’tdi.
1. O’quvchi soat 8.30 da uydan chiqib, soat 8.50
da maktabga yetib
keldi. O
’
quvchi yo
’
lda necha minut yurgan?
O'quvchilar bunday masalalarni yechganlaridan keyin ularning harakat
haqidagi tasavvurlarini umumlashtirish va tegishli chiziqlarni bajarishga
o’rgatish kerak. Masalan, bitta jism (tramvay, mashina, odam) tez va sekin
harakat qilishi to'xtashi mumkin. Ikkita jismning bir-biriga harakati
yaqinlashish qarama-qarshi yo’nalishda harakat qilishi mumkin. Bularning barini
sinf sharoitida kuzatib tegishli chizmalar qanday chizilishini ko'rsatish kerak.
Yo’lni kesma bilan, jo'nash joyini, yetib borish joyini kesmadagi nuqta va
tegishli harf bilan belgilash qabul qilingan.
Ma'lumki, harakat va masofa vaqti bo’yicha tezlikni topishga doir
masalalar «Piyoda har 3 soatda 15 km yo’l bosgan bo’lsa, u qanday tezlik bilan
yurgan?». O’quvchilar o’qituvchi ishtirokida jadvalga yozishni o’rganadilar.
Masalada nima ma'lum (piyoda yo’lda 3 soat yurgani).
3 soat – bu piyodaning yurgan vaqti, tushuntiradi o
’
qituvchi.
Masalada yana nima ma'lum? (pivoda 3 soatda 15 km yurgani).
15 km tushuntiradi o’qituvchi.
Masalada nimani bilish talab qilinadi?
2. tezlik va vaqtga ko’ra masofani topishga doir masalalar. Masalan,
Alixon piyoda soatiga 3 km tezlik bilan 2 soat yo’lda bo’ldi. Alixon qancha
yo’l yurgan?
43
Tezlik
Vaqt
Masofa
Soatiga 3 km
2 soat
?
Masalani yechish vaqtida 1 soat 2 soatdan qancha kam bo’lsa, shuncha
masofa ko'p bosadi, degan muhokama bilan o’quvchilar bunday xulosaga
keltiriladi: masofani topish uchun tezlikni vaqtga ko'paytirish kerak.
3 km x 2 soat = 6 km\soat
3. Ma'lum masofa va tezlikka ko’ra harakat vaqtini topishga doir
masalalar. Masala quyidagicha bo’ladi: 6 km masofani piyoda kishi soatiga 3
km tezlik bilan o’tdi. Piyoda bunday masofani necha soatda o’tgan.
Tezlik
Vaqt
Masofa
Soatiga 3 km
?
6 km
Harakatga doir masalalar bir xil yondashishni talab qilgani uchun
metodikada 3 xil masala qaraladi:
1.Berilgan harakat tezliklari va vaqtga ko’ra masofa topiladigan masalalar;
2. Berilgan tezliklar va masofaga ko’ra harakat vaqti topilgan masalalar.
3. Berilgan masofa va harakat vaqtiga ko’ra jismlardan birining tezligi
topiladigan masalalar.
Yuqoridagi 3 xil masalalar o'zaro teskari masalalardir, ularni bir
darsning o’ziga kiritish kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: