Microsoft Word статистика лотин 14. doc

6. 2.3. Tipik tanlash 
 
 Bu  usulda    bosh  to‘plam  birliklarini    bir  nechta  tipik  guruhlarga 
bo‘lish (ajratish) imkoniyati mavjud bo‘lgan hollarda foydalinadi. Aholi 
kuzatilayotgan bunday guruhlarga misol bo‘lib, nohiyalar, ijtimoiy, yosh 
yoki  ma’lumot guruhlari bo‘lishi  mumkin, korxonalarni kuzatishda esa, 
tarmoq, mulk shakli va shu singarilar bo‘lishi mumkin. 
Tipik  tanlashda  har  qaysi  tipik  guruhlardan  tasodifiy  tanlash  yoki 
mehanik  tanlash  usuliga  muvofiq  tanlab  kuzatish  amalga  oshiriladi.  Bu 
usulda  tanlab  kuzatish  o‘tkazilganda  hamma  guruhlardan  ma’lum 

---

 
64 
miqdorda  birliklar  tanlab  olingan  to‘plamga  albatda  tushishi  o‘rtacha 
xatoga  guruhlar  aro  dispersiyaning  ta’siri  bo‘lmaydi,  shu  sababli 
faqatgina guruh ichidagi tebranishlar hisobga olinadi. 
birliklarni  tipik  tanlashga  ajratish  tipik  guruhlar  hajmiga  nisbatan 
proporsional  holda  yoki  guruhlar  ichidagi  belgilar  differensiyasiga 
proporsional holda amalga oshiriladi. 
Har  qaysi  guruhdan  tanlab  olinadigan  birliklarni  tipik  guruhlar 
hajmiga nisbatan proporsional holda tanlab olishda quyidagi formuladan 
foydalinadi: 
N
N
n
n
i
=
1
bu yerda N-i  ga guru
h
 
h
ajmi 
                      ni= i-chi guru
h
dan tanlab olingan to‘plam: 
                        Ni-i-chi guru
h
 
h
ajmi. 
           
Bunday  tanlama  to‘plam  o‘rtacha  xatosini 
q
uyidagi  formulalar 
yordamida ani
q
laniladi: 
 
 
n
i
2
−
=
σ
µ
    
 
(Qaytarilgan tanlash usuli) 
 
 
)
1
(
2
N
n
n
i
−
=
σ
µ
    
(Qaytarilmagan tanlash usuli) 
Bu yerda
i
2
−
σ
- guru
h
lar ichidagi dirpersiyalar o‘rtachasi. 
Belgilar  proporsional  differensiatsiyasi  mavjud  bo‘lgan  tanlashda 
har  qaysi  guruh  bo‘yicha  kuzatishlar  soni  quyidagi  formula  bilan 
aniqlaniladi: 
iNi
iNi
n
ni
σ
σ
Σ
=
 
σ
i - i-chi guru
h
dagi o‘rtacha kvadratik chetlanish. 
 
Bunday tanlashning o‘rtacha xatosi 
q
uyidagi formulalar yordamida 
ani
q
laniladi: 
 
∑
=
ni
i
iN
N
2
2
1
σ
µ
   
 
 
(Qaytarilgan tanlash usuli) 
∑






−
=
N
n
ni
i
iN
N
i
1
1
2
2
σ
µ
  
 
(Qaytarilmagan tanlash usulda) 
Belgilar proporsional differensiyasi  usulida tanlab kuzatish  yaxshi 
natijalar  beradi,  lekin  tanlab  kuzatish  o‘tkazguncha  o‘zgaruvchanlik 
to‘
¼
risidagi  ma’lumotlarni  olishning 
q
iyinligi  bu  usulning  amaliyotda 
q
o‘llanishiga 
q
iyinchilik tu
¼
diradi.  

---

 
65 
Tipik  tanlashning 
h
ar  ikkala  variantining 
q
o‘llanilishini 
q
uyidagi 
shartli  misollarda 
q
arab  chi
q
amiz.  Faraz 
q
ilaylik,  korxona  ishchilarini 
sexlar  mi
q
doriga  proporsional 
h
olda  10  %  li 
q
aytarilmagan  tenglik 
tanlash 
usuli 
asosida 
va
q
tincha 
ishga 
layo
q
atsizlik 
evaziga 
yo‘
q
olishlarni ba
h
olash ma
q
sadida o‘tkazilgan tanlab kuzatish natijalari 
q
uyidagi jadvalda tasvirlangan.