Microsoft Word статистика лотин 14. doc



Download 0,74 Mb.
Pdf ko'rish
bet70/108
Sana21.01.2022
Hajmi0,74 Mb.
#394471
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   108
Bog'liq
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s

6.2.3-jadval 
Korxona ishchilarini kuzatish natijalari 
 
Yil mobaynida va
q
tincha ishga 
layo
q
atsizlik kunlari soni 
Sex 
Jami ishchilar, kishi 
Kuzatildi, 
kishi 
o‘rtacha 
dispersiya 

1000 
100 
18 
49 
II 
1400 
140 
12 
25 
III 
800 
80 
15 
16 
 
Guru
h
lar ichida dispersiyalar o‘rtachasini 
h
isoblaymiz: 
25
.
30
80
140
100
80
16
140
25
100
49
2
2
=
+
+
+
+
=
=


x
x
x
ni
iNi
σ
σ
 
0,954 e
h
timoli bilan o‘rtacha va chegaralangan xatoni ani
q
laymiz: 
 
29
,
0
3200
320
1
320
25
,
30
=







=
x
µ
 

x = 2 x 0,29 = 0,58 
 
Tanlab olingan to‘plam o‘rtachasini hisoblaymiz: 
 
кун
x
x
x
ni
х
ini
Х
6
.
14
80
140
100
80
15
140
12
100
18
=
+
+
+
+
=
=


 
 
0,954  e
h
timoli  bilan,  hulosa  qilish  mumkinki,  bir  ishchining  jami 
korxona  bo‘yicha  va
q
tincha  ishga  layoqatsizligini  kunlarning  o‘rtacha 
soni quyidagi chegaralardan bo‘lar ekan: 
     
14,6 - 0,58 

 
X
 

 14,6 + 0,58 ya’ni, 
       14,02 

 
X
 

 15,18 
 
Belgilar proporsional differensiyasi bo‘yicha tanlab kuzatish uchun 


 
66 
h
isoblab  topilgan  guru
h
lar  ichidagi  dispersiyadan  foydalanib, 
h
ar 
q
aysi 
sex bo‘yicha tanlama to‘plam 
h
ajmini ani
q
laymiz: 
17200
800
16
1400
25
1000
49
=
+
+
=

x
x
x
N
i
i
σ
 
 
;
60
17200
800
16
320
;
130
17200
1000
49
320
;
130
17200
1000
49
320
3
2
1
киши
x
x
n
киши
x
x
n
киши
x
x
n
=
=
=
=
=
=
 
  
Hosil qilingan 
ma’lumotlarga asoslanib, tanlangan to‘plam o‘rtacha 
hatosini aniqlaymiz: 
                 
28
,
0
80
60
1
60
800
16
1400
130
1
130
1400
25
1000
130
1
130
1000
49
3200
1
2
2
2
=







+







+







=
х
х
х
x
µ
 
 
Bu 
h
olda,  o‘rtacha,  shuningdek  chegaralangan  xato,  bosh  to‘plam 
chegaralaridan bir qancha kichikroq bo‘ladi. 
 
 
6.2.4. Uya (seriya)li tanlab kuzatish 
 
Tanlashning  bu  usulini  to‘plam  birliklari  kichikro
q
  guru
h
lar  yoki 
uya  (seriya)Larga  birlashtirilgan  to‘plam  birliklari  uchun 
q
o‘llash 
q
o‘laydir.  Shunday  seriyalar  sifatida  tovar  partiyalari,  tayyor 
ma
h
sulotning  ma’lum  mi
q
dordagi  upakovkalari,  talabalar  guru
h
lari, 
brigadalar  va  bosh
q
a  birlashmalar  bo‘lish  mumkin.  Seriyalab  tanlash 
usulining mo
h
iyati seriyalarni tasodifiy tanlash yoki mexanik tanlashdan 
iborat bo‘lib, 
h
ar 
q
aysi guru
h
 birliklarini yalpi kuzatishdan iboratdir. 
H
ar  bir  guru
h
  (seriya)  ichidagi  birliklar  yalpi  kuzatish  o‘tkazilishi 
sababli,  seriyalab  tanlash  o‘rtacha  xatosi  (teng  mi
q
dordi  seriyali 
tanlashda)  fa
q
atgina  guru
h
lararo  (seriyalararo)  disperensiyalardan 
bo
¼
li
q
 bo‘ladi va 
q
uyidagi formulalar bo‘yicha ani
q
lanadi: 
r
2
δ
µ
=
    
 
 
(Qaytarilgan tanlash usuli) 







=
R
r
r
1
2
δ
µ
    
 
(Qaytarilmagan tanlash usuli) 


 
67 
r - Tanlab olingan seriyalar soni; 
R - seriyalar umumiy soni. 
 
Guru
h
lararo 
dispersiya 
esa 
quyidagi 
formula 
yordamida 
hisoblanadi: 
  
(
)
r
X
Xi


=
2
2
σ
 
Xi-i- seriyalar  o‘rtachasi; 
X- jami tanlama to‘plam bo‘yicha umumiy o‘rtacha. 
 
4-misol  20  ta  nohiyalardan  iborat  bo‘lgan  viloyatda  seriyalab 
tanlash  (nohiyalarni)  asosida  hosildorlik  tanlab  kuzatildi.  Nohiyalar 
bo‘yicha  tanlab  olingan  to‘plamning  o‘rtachasi  mos  ravishda  14,5s\ga: 
16,0s\ga,  15,5s\ga  15,0s\ga  va  14,0s\gani  tashkil    etdi.  0,954  ehtimol 
bilan jami viloyat bo‘yicha hosildorlikning chegaralarini aniqlang. 
 
  Yechish:  Umumiy o‘rtachani hisoblaymiz: 
          14.5+16.0+15.5+15.0+14.0          75 
X=---------------------------------------- = ------ = 15.0s\ga. 
                             5                                   5    
Guru
h
lar (seriyalar)aro dispersiya: 
5
,
0
5
5
,
2
5
1
0
25
,
0
1
5
,
0
5
)
1
(
0
5
,
0
1
)
5
,
0
(
5
)
15
14
(
)
15
15
(
)
15
5
,
15
(
)
15
16
(
)
15
5
,
14
(
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
=
=
+
+
+
+
=

+
+
+
+

=
=

+

+

+

+

=
σ
 
Qaytarilmagan  seriyali  tanlash  usuliga  asosan  chegaralangan 
xatoni ani
q
laymiz: 
7
,
1
20
5
1
5
5
,
0
2








=

х
 
 
 
Shunday    qilib,  0,954  ehtimoli  bilan,  viloyat  bo‘yicha  hosildorlik 
quyidagi chegaralarda bo‘ladi; 
 
    15-1,7 

 

. 15+1,7 yoki 
    13,3

 

  16,7s\ga 
 
 


 
68 
 
 
6.3. Zaruriy tanlanma to‘plam 
h
ajmini ani
q
lash 
 
Tanlab  kuzatish  usulining  qo‘llanilishida  zaruriy  tanlama  to‘plam 
xajmini  oldindan  aniqlash  muhim  ahamiyatga  egadir.  Chunki,  zaruriy 
to‘plam  xajmini  oldindan  aniqlanilishi  yo‘l  qo‘yilishi  mumkin  bo‘lgan 
xatoni chegaralash imkonini beradi.  
Zaruriy  tanlama  to‘plam  xajmi  bizga  ma’lum  bo‘lgan  tanlash 
usullarida  qo‘llaniladigan  chegaralangan  xatoni  aniqlash  uchun 
foydalaniladigan formulalar yordamida osongina aniqlaniladi. 
Tasodifiy va mexanik
 tanlash usulida: 
Ma’lumki,  chegaralangan  xato  qaytarilgan  tasodifiy  tanlash 
usuliga asosan quyidagi formula yordamida aniqlaniladi
 
      
n
t
х
2
σ
=

 
Formulaning  har  ikkala  tamonini  kvadratga  ko‘tarish  va  ayrim 
algebrik  o‘zgartirishlardan  keyin  zaruriy  tanlama  to‘plam  hajmi  (n) 
quyidagi ko‘rinishiga keladi: 
x
t
n
2
2
2

=
σ
 
Qaytarilmagan usulda esa, chegaralangan xato: 
 
           







=

N
n
n
t
х
1
2
σ
 bu yerda 
    
 
 
 
2
2
2
2
2
t
t
σ
σ
+

=
N
N
n
x
 
Qolgan  usullar  uchun  ham  hech  qanday  qiyinchiliksiz,  zaruriy 
tanlanma to‘plam hajmi aniqlanilishi mumkin. 
Tipik tanlashda: 
х
t
n
2
2
2

=
σ
 
 
  
(Qaytarilgan usul) 
2
2
2
2
2
i
i
t
N
N
t
n
σ
σ
+

=
 
 
(Qaytarilmagan usul) 
Uya (seriya)li tanlashda: 
2
2
2

=
σ
t
n
 
 
  
(Qaytarilmagan usul) 
 


 
69 
Belgining  hissasi  uchun  zaruriy  tanlama  to‘plam 
h
ajmini 
aniqlashda esa belgining hissasi uchun chegaralangan xatoni aniqlashda 
qo‘llaniladigan formulalardan foydalaniladi. 
 
6.4. Tanlab kuzatish natijalarini baholash va  
ularni bosh to‘plamga yoyish 
 
Tanlama  kuzatish  bosqichining  eng  so‘ngi  bosqichi  bo‘lib, 
kuzatish  natijasida  olingan  natijalarni  bosh  to‘plamga  yoyish  bo‘lib 
hisoblanadi. 
 Biroq, ijtimoiy-iqtisodiy xodisalarni o‘rganishda, ko‘p hollarda bu 
jarayondan ilgari olingan natijalarni bosh to‘plamga  yoyish  mumkinligi 
nuqtai nazaridan kuzatish natijalari baholanadi. 
 To‘plamga  yoyish  to‘g‘risidagi  hulosa  ma’lum  darajada  tanlab 
kuzatishning  sifatiga,  uning  eng  avvalo  to‘liq  qamrab  olinganligiga 
bog‘liqdir.To‘liqligi esa bosh to‘plam tiplari yoki guruhlarining birliklari 
qay darajada qamrab olinganligiga bog‘liq. 
Lekin,  faqatgina  tanlash  uchun  olingan  ma’lumotlarning  sifatini 
tahlil  qilish  bilangina  chegaralanib  qolinmaydi,  balki  to‘plangan 
ma’lumotlarni  bosh  to‘plamga  yoyish  mumkinligini  asoslab  berishda 
nisbiy  xatoni  ham  e’tiborga  olish  muhimdir.  Nisbiy  hato  quyidagicha 
aniqlanadi: 
o‘
rtacha uchun: 
%,
100
%


=

Х
х
 
H
issa uchun esa, 
%,
100
%


=

Р
w
 
Formulalardagi 

% - tanlashning nisbiy chegaralangan xatosi; 

x  va 

w  ga  –  mos  ravishda  o‘rtacha 
q
iymatning  yoki  belgi 
h
issasining chegaralangan xatosidir.  
X
 va 
Р
 - mos ravishda bosh to‘plam o‘rtachasi va 
h
issasidir. 
Nisbiy xatoning  mi
q
dori shu kuzatish uchun oldindan belgilangan 
chegaradan  oshib  ketmasa,  u 
h
olda  olingan  natijalarni  bosh  to‘plamga 
yoyish mumkin. 
Bosh  to‘plamga  yoyishda  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  qayta  hisoblash  yoki 
koffitsiyentlar usullaridan foydalaniladi. 
Birinchi usulning mohiyati, tanlab kuzatish natijasida aniqlanilgan 
belgining  o‘rtacha  qiymatini  bosh  to‘plam  xajmiga  ko‘paytirishdan 
iboratdir. 
Koeffitsent 
usulini 
qo‘llashda 
esa 
quyidagi 
formuladan 


 
70 
foydalaniladi: 
0
1
0
1
у
у
У
У
=
 
U
1
- hisobga olinmagan tuzatma e’tiborga olingan to‘plam soni; 
U
0
 - tuzatma  e’tiborga olinmagan to‘plam soni: 
u
0
-    boshlang‘ich  ma’lumotlar  bo‘yicha  nazorat  nuqtalariga  to‘plam 
soni; 
u
1
  –  nazorat  tadbirlari  asosida  olingan  ma’lumotlar  bo‘yicha  nazorat 
nuqtalaridagi to‘plam soni. 
Yalpi  kuzatish  ma’lumotlarining  to‘g‘riligini  tekshirib  tanlash 
imkoniyatlaridan  to‘liq  foydallanilmaydi.  Shu  bilan  birga  bozor 
iqtisodiyoti  sharoitida  bu  usul,  masalan  moliya  organlari  tomonidan 
tijorat korxonalari faoliyatini nazorat qilishning muhim vositalaridan biri 
bo‘lishi mumkin. 
Yalpi  kuzatish  ma’lumotlarining  to‘g‘riligini  nazorat  qilishda 
hisobga olaninmaganligi uchun tuzatma tushunchasidan foydalaniladi. 
Uni  hisoblash  usuli  nisbatan  kichik  to‘plamlarni  kuzatishda  qo‘l 
keladi. 
5-  misol.  Shahardagi  tijorat  do‘konlarini  hisobga  olishda 
quyidagilar aniqlandi. 
Siyob bo‘limida - 2000: 
Bog‘ishamol bo‘limida - 1500: 
Temir yo‘l bo‘limida – 750. 
Yalpi  hisob  ma’lumotlarining  to‘g‘riligini  tekshirish  maqsadida 
kuzatilgan  bo‘limlarini  qisman  tekshirib  ko‘rildi.  Uning  natijalari 
quyidagi jadvalda keltirgan (4-jadval). 

Download 0,74 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   108




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish