Microsoft Word Сопорбоева Севара бми

Sharq mutafakkirlarining tug'ilgan joylari





1.1 rasm sharq mutaffakirlariningntug'ilgan joylari karta sxemasi.


manba;H.Hasanov .O'rtaosiyolikgeografvasayyohlar .T, O 'zbekiston , 1974yil Ulardan biri o‘zidan boy ilmiy va adabiy meros qoldirgan yirik olim, davlat va siyosat arbobi, jadidchilik harakatining namoyondasi, ma'rifatparvar olim


9




Abdurauf Fitratdir. Uning yozgan asarlarida atrof-muhitga, tabiatga munosabat masalasiga alohida urg'u berilgani barchaga kundek ravshan. Abdurauf Fitrat o‘zining asarlarida jismoniy mehnat, iqtisodiy tarbiya berish muhimligini ta'kidlagan. Abdurauf Fitrat o‘zining “Munozara” va “Hind sayyohining qissasi” kabi dastlabki asarlaridayoq, Turkiston va Buxoro amirligidagi qishloq va shaharlaridagi tozalik masalasiga alohida e'tibor qaratadi. Uning “Rahbariy najot” axloqiy didaktik asarida tozalik va ekologik tarbiyaga oid qarashlarni yanada kengroq beradi. Buyuk alloma Fitrat, ayniqsa, bolalarning tarbiyasida, ularning yetuk va sog'lom bo‘lishlari uchun tozalikning ahamiyati muhim deb biladi va shunday deb yozadi: Nazokat va tozalik bolalar tarbiyasida katta ahamiyatga egadir. Nafosat va pokizalik katta yoshdagi insonlarga qanchalik muhim bo‘lsa, kichiklarga o‘n barobar zarur va keraklidir. U bolalarga shaxsiy gigiena qoidalariga amal qilish lozimligini alohida ta'kidlaydi.“Bolaning tarbiyasida toza havoning ahamiyatiga to‘xtalib: havo inson uchun ovqatdan ham muhimdir. 5-6 soat ovqatsiz turish mumkin, lekin bir daqiqa ham havosiz turish mumkin emas. Shuning uchun bolalarni toza havoga, chorbog'larga olib chiqish lozim'', - deydi. Abdurauf Fitrat o‘z pedagogik qarashlarida bolalarni atrof - muhitni sevishga, asrashga chaqiradi. U o‘z darslik va qo‘llanmalarida ham tabiatga oid ko‘plab materiallarni kiritgan.
Xalqimizda “Bolaning quvvati-ovqat, aqlning quvvati-hikmatli so‘zdir” -deb uqtirib kelingan. Hadislarda bayon etilgan ana shunday hikmatli so‘zlar- donishmandlik durdonalari sanaladi. Hadis bandlari ekologik ta'lim va tarbiyani singdirishga katta yordam beradi. Hadis ilmini taraqqiy ettirishga munosib hissasini qo‘shgan O‘rta Osiyolik mashxur allomalar Al-Buxoriy hamda At- Termiziylarning hadislaridan ekologiya va tabiatga mehr-muhabbat mavzusiga, tabiat muhofazasiga oid bandlaridan namunalar keltiramiz:
44-band. Dehqonchilik bilan shug 'ullaninglar. Dehqonchilik murakkab kasbdir. Unga qo‘riqchilarni ko‘paytiringlar.
176-band. Ekmoq niyatida qo‘lingizda ko‘chat turgan paytda, behosdan qiyomat- qoyim bo‘lishi aniq bo‘lganida ham ulgursangiz uni ekib qo‘yavering.


10




586-band. Kishilarga soya beruvchi daraxtni kesgan kishi boshi bilan do‘zaxga tashlanadi.
706-band. Tejab sarflagan kambaal bo‘lmaydi.
732-band. Qaysi bir musulmon ekin eksa yoki biror daraxt o‘tkazsa, so‘ng uning mevasidan qush yoki hayvon esa, uning ekkanidan yeyilgan narsaning har biridan unga sadaqa savobi yoziladi.
837-band. Kim suv toshqini to‘xtatsa yoki yoninni o‘chirsa, unga shaxidlik ajri beriladi. [11]
Bolalarga atrof-muhitni muhofaza qilish tarbiyasini berish ishlari milliy qadriyatlar asosida amalga oshirilgan. Azal-azaldan ham ta'lim-tarbiya tizimida avlodlarimizni tabiatni muhofaza qilish ruhida tarbiyalash masalalari tarbiya yo‘nalishlarining muhim tarkibiy qismi bo‘lib kelgan. Ajdodlarimiz o‘z farzandlariga oila davrasida pand-u nasihat va turli suhbatlarda quyidagilarni alohida uqtirganlar:

• 
  Suvni iflos qilma, barcha jonivorlar uni ichib bahra oladilar;
  
• 
  Rizq-ro‘zingni isrof qilma, gunohkor bo‘lasan;
  
• 
  Gullab turgan mevali daraxtning shoxini sindirma, u meva beradi, uni o‘zing iste'mol qilasan;
  
• 
  Pishib yetilmagan uzumni uzma, agar uzsang katta gunoh bo‘ladi, chunki unda ahli-mo‘minning nasibasi bor.
  

O‘zbek oilasidagi tarbiyaning o‘ziga xos tomonlaridan biri shundaki, bolalar kundalik uy-ro‘zor, poliz, bodorchilik, me'morchilik, duradgorlik, chorvachilik ishlarini ota-onalari bilan bajarib ham jismonan, ham ruhan kamol topib boradilar. Bu jarayonda har qanday ota-ona o‘z bolalarida mehnatsevarlik fazilatlarini kamol toptirishga harakat qiladi. Bu esa oila an'anasiga aylanib boradi. Keksa avlod vakillari yoshlarga gunoh bilan savob haqida pand-u nasihatlarni, ya'ni suvni harom qilmaslik, axlatlarni uy yoki hovliga to‘kmaslik, daraxt va o‘simliklarni behuda sindirmaslik haqida doimo ta'kidlab kelishgan. Bu esa oilada bolalarga beriladigan ekologik va tabiat muhofazasi tarbiyasining asosiy namunalaridan biridir.


11




Tabiat shunday odil mo‘jizaki, atrof-muhitni muvozanatga keltiradi. Tabiatda biror jonzotning qirilib ketishiga yo‘l qo‘yilsa, shunga boliq bo‘lgan muvozanat buzilib, xavfli vaziyat vujudga keladi. Inson hayoti tabiat bilan chambarchas bog'langan ekan, tabiatdagi mavjud muvozanatning buzilib, xavfli vaziyat yuzaga kelishining oldini olishi zarur.
Inson onadan tug'ilib, dunyoga kelar chog'idanoq, tabiat ehsonlaridan, ne'matlaridan bahramand bo‘ladi. Inson ehtiyoji uchun zarur bo‘lgan suv, oziq- ovqat mahsulotlari, kiyim-kechak ham tabiatdan olinadi. Hattoki, insonning hastalikdan qutulishi, salomatligini tiklash uchun zarur bo‘lgan dori-darmonlarni ishlab chiqarish uchun ham ona tabiatdan yetishgan mevalar, turli giyohlar va ziravorlardan foydalaniladi. Inson tanasida birorta ortiqcha a'zo bo‘lmaganiday, tabiatda ham ortiqcha yaratilgan birorta narsa yo‘q. Ularning hammasi hayot uchun zarur. Ajdodlarimizning yuksak did va nafosat bilan yaratgan bog'-rog'lari, ulkan qurilishlari hozirgi kunda ham Samarqand-u Buxoroni, ko‘hna Urganch hamda Xivani bezab, yer yuziga zeb berib turibdi. Hozirgi yosh avlod tabiat qo‘ynida yashaydi, mehnat qiladi. Ularga tabiat haqida, ekologik vaziyat haqida oshkora tushuncha berish, tabiatni asrash, unga ongli munosabatda bo‘lishni tarbiyalash bizning asosiy vazifamizdir. Insonni uning atrofini qurshab turgan vositalar: oila, ota-ona, maktab, do‘stlar, atrof-muhit, ommaviy axborot vositalari, san'at, adabiyot va tabiat tarbiyalaydi. Bolani rivojlanish jarayonida uni boshqarib borish kerak. Shaxsning har tomonlama kamolotga erishuvi, bu uning ayrim qirralari yoki hislatlarining to‘laqonliligini, jismoniy, axloqiy, siyosiy, estetik va ekologik qarashlari yig'indisini o‘z ichiga oladi.
Ekologik tarbiya - atrof-muhitga, olamga, odamga, hayvonot va o‘simlik dunyosiga muhabbat hamda ehtiyotkorona munosabatlarni shakllantirish zaruriyatidir.
Tabiat - yosh avlodni tarbiyalashning ta'sirchan vositalaridan biri, u ezgulik, insoniylikni his etib, go‘zallikni ko‘rish va tushunish, kuzatuvchanlik, tabiat qonunlarini o‘rganishga intilish, mehnatsevarlik, o‘zining jonajon o‘lkasini, Vatanini sevish kabi ko‘pgina xarakter belgilarini uyg'otish va rivojlantirish


12