Microsoft Word shermuhammadbek qurboshi ziyouz com doc

Rustambek Shamsutdinov,
 
Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti professori, tarix fanlari doktori, O’zbekistonda xizmat 
ko‘rsatgan madaniyat xodimi, “Meros” xalqaro ilmiy-amaliy ekspeditsiya xayriya jamg‘armasi raisi   
 
 
 
 
 
 
 

---

Mansurxo‘ja Xo‘jaev. Shermuhammadbek qo‘rboshi 
 
 
www.ziyouz.com
 
кутубхонаси
 
5
BOLALIK XOTIRALARIMDAN 
Qalbimiz siyosat va mafkura tamg‘asidan xoli bolalik chog‘larimiz ... Hafta sayin maktabimizga 
“bosmachilar” haqida filmlar olib kelishar, tarix, adabiyot darslarida “bosmachilar”ning “mudhish” 
qilg‘uliklari haqida so‘zlashar, xullas, ongimizda “bosmachi” degan salbiy siymoni yaratishga harakat 
qilishar edi. Biroq nima uchundir norasida qalbimiz, ongimiz, “bosmachi” siymosini qabul qila olmas, 
urush-urush o‘ynagan paytlarimizda ikki jabhaga: “oqlar-qizillar” va hokazo guruhlarga bo‘linsakda, 
o‘yinimizda qizillar-bosmachilar guruhi bo‘lmas edi... 
O’sha kuni maktabda shu mavzuda yana bir film, adashmasam, “Ravot qashqirlari” namoyish etildi. 
Baribir yosh bolamiz-da, uyga kelib:  
— Qizillar bosmachilarni ana unday qilib urdi, mana bunday qilib qirib tashladi, deb yuboribman. 
Bu tarixiy voqealarni o‘z ko‘zi bilan ko‘rgan, zarur paytda ularga madad qo‘lini cho‘zgan otam 
rahmatlikning ranglari bir o‘zgarib, holi qolgan paytimizda atrofda kimsa yo‘qligiga ishonch hosil 
qilib, shunday degan edilar: 
— O’g‘lim, ular bosmachilar emas. Rusiyadan kelib, bu yurtni bosib, boyliklarimizni o‘z yurtlariga 
tashib ketgan qizillar, islom dinining dushmanlari bo‘lmish bolshavoylar bosmachidir. Ammo, bu 
gaplarni senga aytyapman xolos, birov eshitib qolsa, hammamizni zambarak og‘ziga qo‘yib otib 
tashlaydilar... Bir oz sukut saqladilar. 
— Kuz kunlarining birida, — davom etdilar otam,— o‘z odamlarim bilan Marg‘ilondan 
qaytayotgan edik. Nogoh, oldimizni o‘n chog‘lik yigit to‘sib chiqib, otdan tushishimizni talab qildi. 
Otdan tushdik. Ularning sardori: 
— Biz Shermuhammadbekning yigitlarimiz. Otlaringiz jihod yo‘lida xizmat qiladi, — dedi-da, 
otlarimizni olib, yigitlari bilan bir tomonga qarab yo‘l oldi. Biz yalang cho‘lda jonimiz omon 
qolganiga shukurlar qilib, yo‘lni yayov davom ettirdik. O’n chaqirimcha yo‘l bosgach, taxminan yuz 
kishilik guruhga duch keldik. Ularning sardorlari bizni to‘xtatib, so‘roqqa tutdilar. Bo‘lgan voqeani 
ro‘yi-rost aytib berdik. Bizni o‘z otlariga mingashtirib, uch chaqirimcha naridagi bir qo‘shga olib 
bordilar. Qo‘sh o‘rtasidagi chodir oldida qurollangan soqchilar turar edi. Ko‘p o‘tmay bizni ichkariga, 
Shermuhammadbek oldiga olib kirdilar. Qotmadan kelgan, baland bo‘yli, yelkador, yaktagidan jundor 
ko‘kragi ko‘rinib turgan, qalmoqi qalpoq kiygan, mauzer taqqan Bek: — Kelinglar, dasturxonga 
o‘tinglar, — deb siporish qildi. Dasturxonda kuydirilgan qaymoq, mevalar bor edi. Non sindirilib, bir 
kosadan ayron berildi. Bo‘lib o‘tgan ishdan xabardor qilingan ekan, tanovul asnosi: — Siz bovachcha 
(boyvachcha demoqchi), o‘sha odamlarni ko‘rsangiz taniysizmi, — dedi. – Albatta, ko‘rsam taniyman, 
— dedim. Suhbatimiz uch soatga yaqin davom etdi. Suhbat pirovardida: — Bizda bunday qaroqchilik 
bo‘lmaydi, bilib qo‘ying bovachcha! – dedi. So‘ngra esa: — Odamlaringiz ichida bizga xayrixohi 
bo‘lsa, bir-ikki nafarini bersangiz, — deb qo‘shib qo‘ydi. 
Nihoyat dasturxonga fotiha qilib tashqariga chiqdik. Qarshimizda boyagi o‘n nafar otliq bizga 
baqrayib turar edi. 
— Bovachcha, otlaringizni olgan shularmi?  
— Ha. 
Shermuhammadbek ularga qarata: — Otdan tush hammang. Turkiston, Farg‘ona uchun, or-nomus, 
dini-islom uchun kurash olib borayotgan bir paytimizda tuprog‘imizni bosqinchilardan ozod qilish 
o‘rniga nomimizni sotib, talonchilik qilib yurganlarga o‘lim! — deya hayqirdi. 
Ne ko‘z bilan ko‘rayki, boyagilarning boshlig‘i bir imo bilan otib tashlandi. Qolganlari yig‘lab, 
kechirim so‘rab, astoydil tavba qildilar.  
— Bovachcha, otlaringizni olib, yurtingizga bemalol boravering. Yo‘lda aziyat chekmaysiz. 
Odamlaringizni ham oling, men sizni sinamoq uchun odam so‘ragan edim. 
Yigitlarim menga sodiq, nimaki buyursam, quloq qoqmay bajarishadi. Biroq, ularni bu yerda 
qoldirish uchun buyruqning o‘zi kifoya qilmaydi, ularning dil “rizosi kerakmikan”, deb ko‘ngildan 

---

Mansurxo‘ja Xo‘jaev. Shermuhammadbek qo‘rboshi