|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
118
hal etilajakdir. Iltimos qilaman, ketmang!”
Eshon Sulton maktubni olib, Shermuhammadbek huzuriga keladi, biroq unga bermaydi. Uning
o‘rniga quyidagi so‘zlarni aytadi:
“Xoji Somiy Posho sizni zudlik bilan Afg‘onistonga ketishingiz lozimligini buyurdi”.
Shermuhammadbek chegaraga, Panj daryosi sohilidagi Alaykun mavzeiga yetib boradi. U bu
yerdan turib, narigi sohildagi afg‘on chegarachilari boshlig‘iga elchi yuborib, o‘tishga ruxsat so‘raydi.
Chegarachilar uning iltimosini qabul qilib, o‘tishga ruxsat beradilar.
Afg‘onlardan ruxsat olingach, Shermuhammadbek mahalliy aholidan ijaraga qayiqlar oladi, sol
yasash uchun yog‘och xarid qiladi. Yigitlarning bir qismi sol va qayiqlarda, bir qismi otliq daryodan
o‘ta boshlaydilar. Yigitlarning katta bir qismi esa, maslahatga ko‘ra, Afg‘onistonga o‘tmay, bir qancha
qo‘rboshilar qo‘l ostida Sharqiy Buxoroda qoldiriladi. Ularga kichik qismlarga bo‘linib, Farg‘onaga
qaytib ketish va kurashni davom ettirish buyuriladi.
Nurmuhammadbek eng so‘nggi guruh bilan daryodan o‘tishga hozirlanib turganda, Somiy Posho
yetib keladi va sohildan turib ularga “O’tmanglar, taslim bo‘linglar!” deb qichqiradi. Unga javoban
Nurmuhammadbek shunday deb qichqiradi:
— Biz o‘rislarga ham taslim bo‘lganimiz yo‘q edi, endi sizlarga taslim bo‘laylikmi?
Shermuhammadbek azim daryoning o‘rtasiga yetganda sol-qayiqni to‘xtatishni buyurdi. O’y
og‘ushida suvga tikildi. Daryoning bir maromda oqayotgan suvi uning o‘y-fikrlariga hamroh bo‘ldi.
Suv, bekning shuurida tilga kirib: “... afsus chekmang, dunyo o‘zi shunday qurilgan. Bu taqdir. O’z
yurtingiz, tuprog‘ingiz, dini Islom, Vatan istiqloli uchun bosqinchilar bilan kuchlar tengsiz bo‘lgan
holda dadil kurashga kirib, qariyb besh yil yuzma-yuz mardonavor jang qildingiz. Yozug‘ingiz shu
ekan, afsuslanmang...” deya shivirladi.
Shermuhammadbek bir zum ko‘zini suvdan uzib, tabora uzoqlashib borayotgan Vatan tuprog‘iga
nazar tashladi. Yuragi ezilib, ko‘zida jiqqa yoshi bilan yana suvga boqdi. Suvga boqdi-yu, o‘z
ko‘zlariga ishongisi kelmay qoldi: nazarida, mavjlanib turgan suvdan baliqlar bosh chiqarib, unsiz
tovushlari bilan vidolashgandek bo‘ldilar. Bundan ta’sirlangan bek ko‘zini ko‘kka qadadi: mana, hatto
baliqlar ham bizdan roziliklarini bildirib, vido rozini aytdilar, biroq ne xatoga yo‘l qo‘ydikki, ne
gunohlarni qildikki, ne-ne aziz-avliyolar ruhi bizni quvvatlamadilar, bizga yor bo‘lmadilar. Ey
Tangrim! Ne yozug‘im bor edi? — deya mungli nido ko‘ksidan otilib chiqdi.
Yana suvga boqdi. Oqim uni moziy qa’riga olib tushib ketdi: xayolini dunyoni zir titratgan
Temurbek kezib o‘tdi. To‘xtamishxonni mahv etib, Moskvaga qadam qo‘ygan Temurbek o‘ruslar
yurtining xaroba hollarini ko‘rib taajjubga tushdi: mo‘g‘ullar bu yurtning ichini to‘kib qo‘yishibdi.
Xalq nihoyatda nochor, ezilgan, qashshoq, qo‘rqoq bo‘lib qolgan. Soch-soqollari o‘sgan paxmoq
kishilar, oyoqlariga chilvir bilan chipta kavush boylab olgan yupun odamlar, o‘zligini yo‘qotgan,
g‘aflatga botgan, notavon bu kishilarga juda achinib ketdi. Ularning o‘lib ketmasligi uchun yordam
qo‘lini cho‘zishni dilidan o‘tkazib qo‘ydi. Shermuhammadbek og‘ir xo‘rsindi.
Ana shu ayanchli odamlar salkam besh asrdan keyin Movarounnahr yurtining bosqinchilariga
aylanishini u qaeqdan ham bilsin edi... Ha, hali zamon o‘zga mamlakat tuprog‘iga qadam qo‘yadi. Uni
u yerda qanday taqdir kutadi? Og‘ir, juda og‘ir. Dushmandan yengilish, o‘z yurtini tashlab ketish juda
mudhish hol, undan ham og‘iri, yurtini g‘olib bosqinchilarga tashlab ketmoqda. Bu og‘ir ko‘rgulik,
nafaqat ko‘rgulik, balki isnod. Ana endi bosqinchilar bizlar haqqimizda xohlaganlaricha yolg‘onlar
to‘qishadi, uydirmalar yaratishadi. Chinakam jasur yigitlarimizni zolimlikda, hatto sotqinlikda
ayblaydilar, boshlariga tuhmatlar yog‘diradilar. Shunisi dahshatliki, kelgusi avlod bunga ishonadi,
bizlarni g‘azab va nafrat bilan esga oladigan bo‘lishadi. Bizning eng yomon ko‘rgiligimiz shu bo‘ladi.
U “hayhot” deya yosh to‘la ko‘zlarini qo‘llari bilan to‘sdi. Nurmuhammadbek unga yaqinlashib
“aka, akajon, Sizga nima bo‘ldi?” deya qo‘rqinch bilan so‘radi, akasining holatini tushunib, o‘z
ko‘zlaridan ham yosh shashqator kelayotganini sezmay qoldi.
Shu tariqa bir ming yetti yuz askardan uch yuz to‘qson olti nafari bilan yirik sarkarda 1923 yil
Mansurxo‘ja Xo‘jaev. Shermuhammadbek qo‘rboshi
Do'stlaringiz bilan baham: |
