Microsoft Word shermuhammadbek qurboshi ziyouz com doc

www.ziyouz.com
кутубхонаси
121
borish Jonibek Qoziga nasib etdi. Qozi 1934 yilgacha O’zgan, Qorashura, Oloy atroflarida jangni 
davom ettirdi va nihoyat, Qashqarga ketishga majbur bo‘ldi.
Yuqorida nomlari qalamga olingan qo‘rboshilar ham vaqti-soatlari yetib, birma-bir shahid bo‘ldilar. 
O’z ixtiyori bilan sulh tuzib, taslim bo‘lib, yigirmanchi yillarda omon qolgan qo‘rboshilar ham o‘z 
ixtiyorlari bilan qizillarga xizmat qilganlar ham, o‘ttizinchi yillar qatag‘onining qatli omiga duchor 
bo‘ldilar. Hammalarini Alloh o‘z inoyatiga olgan bo‘lsin! 
SHERMUHAMMADBEKNING 
MUHOJIRLIKDAGI HAYOTI 
Afg‘onistonga o‘tib olishga muvaffaq bo‘lgan Shermuhammadbek hamda hamrohlarining u yerda 
ko‘rgan-kechirganlari haqidagi eng ishonchli manba uning xotiralaridir. Xotiralarining Afg‘oniston 
bilan bog‘liq qismidan bir parchani Ali Bodomchi kitobidan keltiramiz: 
“... Afg‘oniston chegara maskanidan o‘tib, bir hafta yurgandan keyin Badaxshon shahriga olib 
borishdi. Bizni podshox Omonulloxonning harbiy qo‘mondonlari va pochchasi harbiy tantana bilan 
kutib olib, mehmon qildilar. Boshimizdan o‘tgan hodisalardan juda ta’sirlangan holda shunday tasalli 
berishdi: “Peshonangizga shunday yozilgan ekan, taqdiri ilohiyga qarshi turib bo‘lmaydi. Sizlar 
qo‘llaringizdan kelganini qildingiz”. 
Bu yerda o‘n kuncha dam olgandan keyin Xonobodga yo‘l oldik. Xonobod hokimi bizni ko‘rgani 
keldi va hurmatimizni joyiga qo‘yib har bir askarga yigirma jerib yer maydoni ajratib berishga va’da 
qildi. Xonobodda ekanligimizda Dohiliya (ichki ishlar) vakili Xayrulloxon bizni mehmon qildi. Menga 
bir yilda o‘ttiz ming rupiya nafaqa tayinlaganlarini aytdilar. 
Afg‘oniston hukumati bergan pul va yer yordami taqsimlanadigan paytda askarlarimizning 
ko‘pchiligi olishni xohlamadilar: “Yurtimizdagi ota-ona, xotin, bola-chaqalarimizni tashlab keldik. Bu 
yerda nima qilamiz? Vatanga qaytishni istaymiz”, — degan mazmundagi gaplarini muftiy Yunusali 
orqali menga bildirishdi. Men hozir vaziyat o‘ta nozik ekanligi, bir oz sabr qilish zarurligini aytdim. 
Afg‘onistonga kelganimizdan ikki oy keyin satkaklik To‘xtasin Qo‘rboshi boshchiligidagi yigirma 
besh kishini ahvolni o‘rganish uchun Sharqiy Buxoroga yubordim. Farg‘onadagi urush hali 
tugamagandi. G’orbuvoda ukalarim Ro‘zimuhammadbek va Toshmuhammadbeklar janglarni davom 
ettirishardi. O’zgan va Qo‘qondan ham yaxshi xabarlar kelib turardi. To‘xtasinbek Qo‘rboshi Sharqiy 
Buxorodagi ahvolni o‘rgangandan keyin sog‘-salomat Farg‘onaga yetib borib, uch ming kishini 
atrofiga to‘plab, jangga kirishib ketibdi. Ammo bir oz vaqtdan keyin o‘ttiztacha askari bilan ikki 
tomondan o‘rab olinib, shahid qilinganini eshitdik. Dushmanning jabr-zulmi Farg‘onani jahannamga 
aylantirayotgandi. 
O’sha kunlari Omonulloxon meni poytaxt Kobulga chaqirdi. Askarlarimizning bir qismi 
Badaxshonda, Nurmuhammadbek qo‘l ostida edi. Xonoboddagi do‘stlarimni Mulla Hotam qo‘rboshiga 
topshirib, o‘n ikki yigitim bilan Kobulga yo‘l oldik. 
Kobuldagi davlat mehmonxonasiga qo‘ndik. Bu yerda Omonulloxoninng yaqin va qadrdon do‘sti 
bo‘lmish Turkiya elchisi Faxri Posho bilan bir necha marta muzokaralar olib bordik. Ilk 
uchrashuvimizda Faxri Posho shunday dedi: 
— Men ellik kishi bilan Turkiston tomonga o‘tayotgan edim. Siz kelib qoldingiz. U yoqlarda ahvol 
qanday? 
— Anvar Posho shahid bo‘lgandan keyin biz askarlarimiz bilan Sharqiy Buxoroda Hoji Somiy 
yonida jang qilmoqchi edik, bu ham nasib qilmadi,— dedim men. 
— Eshitib juda xafa bo‘ldim, — dedi Faxri Posho, — kurash tugagani yo‘q va tugamaydi ham. 
Ellik millionlik Turkiston xalqining yigirma besh millioni o‘lib ketsa ham, yana yigirma besh million 
tirik qoladi. Ana o‘shalar kurashni davom ettiraveradi. 
Men Faxri Posho bilan uzoq gaplashib, o‘z masalalarimizni tushuntirdim. Keyinroq 

---

Mansurxo‘ja Xo‘jaev. Shermuhammadbek qo‘rboshi