|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
117
Aka-uka mujohidlar Qorateginning Achchiq Olma mavzeida uchrashib, Anvar Posho ruhiga hatmi
Qur’on qilib, xotirasini nishonlashgach, “Endi nima qilamiz?” degan savol ko‘ndalang bo‘ldi.
Darhaqiqat, Anvar Posho shahid bo‘lgach, Sharqiy Buxoroga borishdan hech qanday ma’no qolmagan
edi. O’tmishda Sharqiy Buxoroning kattagina qismi Qo‘qon xonligiga tobe bo‘lib, keyinroq, Qo‘qon
xonligi Rusiya bilan urushib turgan yillari Buxoro tomonidan egallangan, har ikki xonlik o‘rtasidagi
ziddiyat bu yerlarga ham ta’sir ko‘rsatib, Sharqiy Buxoroda Farg‘onaga nisbatan qandaydir kek, adovat
bor edi. Buning ustiga, sho‘ro razvedkasi bu adovatga lampamoy quyib, alangalatib yubordi. Mahalliy
qo‘rboshilar shuurida “Shermuhammadbek Anvar Posho bilan til biriktirib, bizning yordamimiz bilan
hokimiyatni qo‘lga olmoqchi, so‘ngra bizni yo‘qotib, butun Turkistonu Buxoroga hukmdor
bo‘lmoqchi” degan fikrni uyg‘otishga erishgan edi.
Anvar Posho shahid ketgach, muhojirlikda yurgan turk zodagonlaridan biri, Anvar Poshoning
pochchasi polkovnik Somiy Posho Qushchiboshi (Salim Posho) uning o‘rnini egallab, bolsheviklarga
qarshi kurashni davom ettirishini e’lon qildi. Bu xabarni eshitgan Shermuhammadbekda yana umid
kurtak yozdi. U bir qancha vaqt Somiy Posho qo‘l ostida qizillarga qarshi jang qilib, 1923 yil bahorida
yana Farg‘onaga qaytish va kurashni davom ettirishni qat’iy belgilab oldi. Biroq hozir orqaga qaytib
bo‘lmaydi. Faqat oldinga, Somiy Posho qarorgohiga yurish kerak. Buning uchun Qorateginga kirish va
u yerda bir qancha vaqt istiqomat qilish uchun esa bu yerning lashkarboshisi Fuzayl Mahsumdan ijozat
olishga to‘g‘ri keladi. Shermuhammadbek unga quyidagi mazmundagi maktub bilan murojaat qiladi:
“Qorategin lashkarboshisi
Fuzayl Mahsum janoblariga!
Bolshevik kuchlari ustimizga shiddatli hujumlarini to‘xtovsiz davom ettirmoqdalar. Tinim bilmay
urushayotgan askarlarimiz holdan toygan. Farg‘ona va Oloy tog‘larida hozircha turishimiz to‘g‘ri
kelmaydi. Qo‘l ostimizdagi mavjud bir ming yetti yuz nafar askar bilan birga qishni Qorateginda
musofir o‘laroq o‘tkazishimizga ruxsat bersangiz minnatdor bo‘lur edik. Javobingizga umid bilan,
Xudo sizga yor bo‘lsin, Assalomu alaykum.
Farg‘ona lashkari Islom raisi Jahongir Shermuhammadbek”.
Shermuhammadbek Achchiq Olma mavzeida Fuzayl Mahsumdan javob kelishini kutib, o‘n ikki
kun turib qoldi. Fuzayl Mahsum o‘sha atrof lashkarboshilari: Eshon Sulton, Doniyolbiy va boshqalar
bilan maslahat qildi. Ular Shermuhammadbekni Sharqiy Buxoroga kirishiga yo‘l qo‘ymaslikka qaror
qildilar. Biroq Somiy Posho bu gaplarni eshitib qolib, Shermuhammadbekning iltimosini rad
etmaslikni so‘radi. Ular rozi bo‘lishga majbur bo‘ldilar. Shundan so‘nggina Shermuhammadbek
Qorateginga kirishga muvaffaq bo‘ldi. Somiy Poshoning sa’y-harakatiga qaramay, mahalliy
lashkarboshilar mahalliychilik kayfiyatidan voz kechmadilar: Shermuhammadbek va uning yigitlari
ochiq va pinhoniy xavf-xatar ostida yashab turdilar. Kechalari ularning qarorgohiga noma’lum otliqlar
bostirib kelar, miltiqlaridan o‘q uzib, haqorat qilar, “Farg‘onaliklar, Farg‘onangizga daf bo‘ling” deb
baqirishar edi. Shermuhammadbek yigitlariga og‘ir bo‘lishni tayinlab, ularni zo‘r-bazo‘r to‘xtatib
qolar, qurolli to‘qnashuv yuz bermasligi uchun harakat qilardi.
Shermuhammadbek Anvar Posho qabrini ziyorat qilib, Qur’on o‘qish niyatida Baljuvonga bordi.
Musulmonchilik burchlarini o‘tab, qarorgohlariga qaytib kelayotganlarida, tor bir dara yo‘lida balki
Fuzayl Mahsum, balki bolsheviklar so‘ziga uchgan bir guruh kishilar tog‘ tepasidan turib uning
yigitlarini toshbo‘ron qildilar. Bir necha o‘n yigit halok bo‘ldi. Shunda ham Shermuhammadbek
yigitlarini katta iroda kuchi bilan to‘xtatib qoldi. Bu voqeadan so‘ng mahalliy lashkarboshilar yigitlari
bilan bir necha bor qonli to‘qnashuvlar yuz berdi. Shundan so‘ng Shermuhammadbek bu yerda qolish
imkoniyati tugaganligiga tan berib, Afg‘onistondan boshpana so‘rash uchun Darvoz tarafga yurishga
buyruq beradi.
Buni eshitgan Somiy Posho Eshon Sultondan quyidagi mazmunda maktub yuboradi:
“Aziz musofirim! Sizni motamga solib, bu yerdan ketishga olib borgan masala o‘rtamizda, albatta
Mansurxo‘ja Xo‘jaev. Shermuhammadbek qo‘rboshi
Do'stlaringiz bilan baham: |
