|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
110
ko‘ringan, yashirin ishda suyagi qotgan arboblari Turkistonga safarbar qilindi. Aprel oyida Leninning
eng yaqin safdoshlaridan biri G.K.Orjonikidze (partiyaviy laqabi “Sergo”) va Turkkomissiyaning sobiq
raisi, RKP (b) MK a’zosi Eliava Qo‘qon shahriga yuborildi. Ular bu yerda vaziyatni o‘rganib,
Toshkentda bo‘lib o‘tgan qator hukumat va partiya yig‘ilishlarida “bosmachilik”ni yo‘qotish choralari
haqida fikr bildirdilar. Ularning fikrlari qaror sifatida qabul qilindi. Bu qarorlar asosida Farg‘onadagi
qizil armiyachilar adadi yuz ming nafarga yetkazildi.
Shu oylarda Turkbyuro tugatilib, uning o‘rniga RKP (b) O’rta Osiyo byurosi (Sredazbyuro) ta’sis
etildi. Unga ham, Turkkomissiya kabi katta huquq va vakolatlar berildi. Sredazbyuro buyrug‘i bo‘yicha
qizil armiya Buxoro va Farg‘onada yalpi hujumga o‘tdi.
May oyida Shermuhammadbek Baliqchi atrofida va Sirdaryo sohilida qattiq janglar olib bordi. Iyun
oyi boshlarida qizillar G’orbuvoga yana katta hujum uyushtirdilar. Shermuhammadbek Baliqchidan
G’orbuvo tomon harakat qilishga majbur bo‘ldi.
G’orbuvo uchun qonli janglar yigirma besh kun davom etdi. Bu jang ham milliy-ozodlik kurashi
tarixidagi eng yirik va qonli janglardan biri sifatida tarix sahifalarida qoldi. Shermuhammadbek
qo‘shini fidokorona jang qildi. Biroq kuchlar teng emas edi. Qizillarga kuniga yangi-yangi qismlar
kelib qo‘shilib turdi, Shermuhammadbekning esa barcha imkoniyatlari sarflab bo‘lindi. Xullas, bu
janglarda ozodlik jangchilaridan uch ming nafar shahid ketdi, bir ming besh yuztasi asir olindi.
G’orbuvo, Yakkatut, Bo‘ston, Bo‘zala va yana bir nechta qishloq birin-ketin qo‘ldan ketdi.
Shermuhammadbek qon kechib, qizillar ta’qibida Oltoyga chekinishga majbur bo‘ldi.
Ushbu mash’um yigirma ikkinchi yilning yoz oylarida Muhiddinbek ham katta zarbaga uchradi.
Buning ustiga Shermuhammadbek G’orbuvo janglari bilan andarmon bo‘lib turgan paytda
Muhiddinbek bilan Isroil Qo‘rboshi o‘rtasida yana nizo avj oldi. Shermuhammadbek bu nizoni o‘zidan
boshqa hech kim bartaraf eta olmasligini his etgan holda Oloyga ketayotgan paytda Asakada to‘xtaydi.
Isroil Qo‘rboshiga nasihatlar qilib, shashdidan tushiradi. Nurmuhammadbekni esa o‘sha paytda
Qorovul qo‘rg‘onida turgan Muxiddinbekka yuboradi. Muhiddinbek ham o‘z kuyovi
Nurmuhammadbekning so‘zini qaytara olmay, nizoni to‘xtatishga va’da beradi. Shundan so‘ng
qaynota-kuyovning birlashgan kuchlari Oloy Uchqo‘rg‘oniga yurish qilib, uni oladilar va bir qancha
muddat qo‘lda tutib turadilar.
Shermuhammadbek Isroil Qo‘rboshiga pand-nasihat qilib turgan paytda qizil armiyaning bir necha
diviziyasi uni ta’qib etib, ketma-ket Asakaga yetib keladi. Shermuhammadbek yo‘l-yo‘lakay jang qilib,
O’sh orqali O’zganga yetib keladi. Qizillar O’zgan atrofini halqa qilib o‘rab oladilar. 15 iyuldan 25
iyulgacha qonli janglar davom etdi. 25 iyul kuni Anvar Poshodan chopar kelib, bir amallab O’zganga
kirishga muvaffaq bo‘ldi va Poshoning maktubini unga topshirdi. Ma’lum bo‘lishicha, Anvar Posho
ham og‘ir ahvolda qolgan va madad kuchi yuborishni iltijo qilgan.
Shermuhammadbek o‘zining ahvoli nihoyatda og‘ir bo‘lishiga qaramasdan, Qorovul qo‘rg‘onida
ikki ming yigit bilan turgan Nurmuhammadbekka chopar yuborib, Anvar Poshoga yordamga borishini
buyuradi. Nurmuhammadbek ertasi kuniyoq Oloy orqali Qorateginga yo‘l oladi.
Shermuhammadbek 26 iyulda bir amallab qamalni yorib chiqishga muvaffaq bo‘ladi va avval janub,
so‘ngra janubi-g‘arb tomonga, ya’ni Oloyga yo‘l oladi. Shermuhammadbekni tirik yoki o‘lik holda
qo‘lga olish haqidagi qattiq topshiriq olgan qo‘mondon Yudin uni izma-iz ta’qib etib boraverdi.
Yudinning mutaxassisligi harbiy kartograf bo‘lib, harbiy xizmatning katta qismini tog‘larda o‘tkazgan,
Oloy-Pomir tog‘larining har bir so‘qmog‘i unga yaxshi tanish, qo‘l ostidagi askarlari ham tog‘
janglarida katta tajribaga ega edi. Shunday bo‘lsada, Shermuhammadbek talafot berishga qaramay,
ularga bas kelib, Oloy vodiysiga o‘tadigan Art dovoniga chiqib olishga muvaffaq bo‘ldi. Yudin bilan
izma-iz kelayotgan brigada qo‘mondoni unga front qo‘mondonligini buyrug‘ini topshirib, ta’qibni
davom ettirish lozimligini ta’kidladi. Har ikki qo‘mondon ham Shermuhammadbek ketidan dovonga
ko‘tarila boshladi.
Janglar Oloy vodiysida ham davom etdi. Bu yerda qizillarga Oloy istehkomi chegarachilari
Mansurxo‘ja Xo‘jaev. Shermuhammadbek qo‘rboshi
Do'stlaringiz bilan baham: |
