|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
85
va Turk kommunistik partiyasi tuzilsin” degan qaror qabul qildi. Bu qaror shunday mohirona
tayyorlangan ediki hatto u bilan tanishgan Turkkomissiyaning birinchi raisi Eliava Leninga yozgan
maktubida e’tirof etadiki, “Hozir sizga xabar qilishim kerakki, men va Kuybishev “Turk Respublikasi”
va Turk kommunistik partiyasi tuzish tadbirini amalga oshirishga moyilmiz, Rudzutak bunga qarshi,
Goloshchekin esa ikkilanmoqda”.
Frunze bu paytda Samarada edi. U bu gaplarni eshitib, bu g‘oyaga butunlay qarshi chiqadi. Shundan
so‘ng Markazqo‘m demokratiya tomoyillari va partiya ustaviga xilof ravishda mazkur konferentsiya
qarorlarini rad etadi.
Partiya O’lka Komiteti, Turkkomissiya va Turkiston Markaziy Ijroiya qo‘mitasining 1—3 mart
kunlari o‘tkazilgan qo‘shma yig‘ilishida Risqulov doklad qilib, RKP (b) Markaziy komitetining
Turkiston masalasida tutgan yo‘li va Turkkomissiya faoliyatini keskin tanqid o‘ti ostiga oladi. U,
jumladan, shunday deydi: “Turkkomissiya Turkistonning avtonom tuzilishini buzib, Turkiston
Markaziy Ijroiya Qo‘mitasi ishlarini hal qilmoqda va yerli xalq xodimlarini mensimay qo‘ymoqda”.
Frunze unga javoban shunday deydi:
“Risqulov Turkiston Markaziy Ijroiya Qo‘mitasining muvaffaqiyatsizliklariga sabab Markazdan
kelgan o‘rtoqlardir deb hisoblar ekan, u xato qiladi deb hisoblayman. Mahalliy hokimiyatining butun
zaifligi shundaki, bu yerda tayanib ish qilish mumkin bo‘lgan proletar ommasi yo‘qligidir... Yerli
xalqni kommunistlarcha tarbiyalash lozim, bu mumkin bo‘lgan ish va bu bizning vazifamiz...
Turkistonda faqat kommunistik, sovet tuzumi bo‘lmog‘i darkor yoki sharq istibdodiga—xonlik davriga
qaytmoq lozim, deyish maqsadga muvofiqdir”.
Muhokama asnosida qo‘shma majlis Turkkomissiya tarafini oladi. Biroq milliy arboblar qo‘l
qovushtirib turmadilar. Risqulov tashabbusi bilan RKP (b) Markaziy komitetiga delegatsiya yuborildi.
Uning boshlig‘i Risqulov bu yerda Turkkomissiyaning butun kirdikorlarini fosh etdi. Turkiston
delegatsiyasi MK ga quyidagi takliflarni kiritdi:
1. Butun hokimiyatni, konstitutsiyaga muvofiq, yerli aholi mehnatkashlariga o‘tkazib, buni real
ravishda turmushda amalga oshirish.
2. Turkistonda qudratli musulmonlar qizil armiyasi tuzish. Hozirdanoq mahalliy mustamlakachi
kulaklardan tuzilgan barcha qizil armiya qismlarini boshqa frontga jo‘natish.
3. Turkiston Respublikasi harbiy komissiriatini tiklab, unga qizil armiya uchyotini yuritish, safarbar
qilish, armiya tuzish va ta’lim o‘rgatish huquqini berish... Turkiston territoriyasida harbiy qismlarni
faqat yerli xalqdan tuzish.
4. Turkiston respublikasida harbiy komissariatni to‘la ravishda Sovetlar s’ezdiga, Turkiston
Markaziy Ijroiya Komiteti va Xalq Komissarlari Sovetiga topshirish.
5. Turkkomissiyani tugatish.
6. Turkfront Harbiy-Inqilobiy Sovetini tugatish.
7. Temiryo‘llar, telegraf, aloqa, tashqi munosabat, savdo va moliya masalalarini Rossiya
Federatsiyasi ixtiyoridan Turkiston Markaziy Ijroiya Qo‘mitasi ixtiyoriga berish.
Bu masalalar Moskvada bir necha bor muhokama etilib, Turkkomissiya a’zolarining tavsiyasiga
ko‘ra, “panturkizm va panislomizm” g‘oyalariga to‘lgan bu takliflar rad etiladi.
Turkiston delegatsiyasi bunga qarshi shunday javob beradi:
“Panislomizm va panturkizm xavflidir degan qarashlarni mutlaqo noto‘g‘ri deb hisoblaymiz. Bu
qarash imperialistik Yevropa o‘ylab chiqargan xomxayoldir va u endi omma ko‘z oldida har qanday
reallik zaminini yo‘qotgan, ammo Yevropa va, ayniqsa Rossiya adabiyotida bo‘rttirib ko‘rsatilayotgan
qarashlardir”.
1920 yil 21 iyulda Turkiston Kompartiyasi MK majlisida RKP (b) MK ning tutgan yo‘lidan
norozilik asosida bir guruh rahbarlar Turkiston Markaziy Ijroiya Qo‘mitasi tarkibidan chiqdilar, bular
orasida: T.Risqulov (Turkiston MIK raisi va o‘lka komiteti a’zosi), Sa’dullaxo‘ja Tursunxo‘jaev (O’lka
komiteti raisi), Biserev (O’lka komiteti a’zosi), Abdusattorov (Turkiston MIK prezidiumi a’zosi) va
Mansurxo‘ja Xo‘jaev. Shermuhammadbek qo‘rboshi
Do'stlaringiz bilan baham: |
