Microsoft Word shaytanat1 ziyouz com doc

XVII  b o b 
 
1 
 
Xastalik varaqasida belgilangan muddat nihoyasiga yetgan bo‘lsa-da, Anvar ishga 
chiqishga shoshilmadi. Tog‘asining chordog‘idan olib kelgan kitoblaru qog‘ozlarni o‘qib 
chiqqanidan keyin ham bir kun uyda xayol surib yotdi. Zunnuniyning qo‘lyozmasidan 

---

Shaytanat (1-kitob). Tohir Malik 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
154
bobosining nima uchun foydalana olmagani ma’lum edi. Haqiqatni aytishga bobosida 
jur’at yetishmagan. Yetishgan taqdirda ham unga kim yo‘l qo‘yar edi? Zakiylar jismini 
tishlab olurga tishlari burro, ammo ilmga tishlari o‘tmaydurganlar zamoni tuqqan choqda 
haqiqatni deguvchilar ohini kim eshitardi? Zunnuniy qo‘lyozmasini bobosi yoqib 
yubormay asrab qo‘yibdi — shuning o‘zi katta gap. Bu qog‘ozlar, kitoblarni tog‘asi jonni 
garovga qo‘yish hisobiga saqlagan. Uning o‘limidan keyin esa keraksiz matoh sifatida 
uloqtirilgan. Yaxshi hamki, chordoqning bir chekkasida ularga joy topilibdi. O‘ttizinchi 
yillarning olovlaridan olib qolingan kitoblar, farzandlarning oqibatsizligi tufayli yoqildi, 
axlatxonalarga tashlandi. Anvar shuni o‘ylasa xuddi birov tirnoqlarini omburda 
sug‘urayotganday azob chekardi. Xayoliga yomon fikr kelganida yoki noxush voqeaga 
uchraganida ahli muslim kalima keltirgani kabi, Anvar bu paytda shoirdan yod olgan 
satrni takrorlaydi: «qachon xalq bo‘lasan, sen ey, olomon...» 
U o‘sha olomonning bir qismi bilan har kuni osh-qatiq bo‘lishga majbur. Vazifalari 
olomon ko‘zini ochmoqdan iborat bo‘lgan, o‘zlarini «olim» deb atovchi odamlarni ko‘rgisi 
kelmasa ham ishga borishga majbur. Xotini «Qo‘ying, o‘sha ishingizni, bo‘shang», deydi. 
Bo‘shab ketishdan oson ish yo‘q. Och qolmaydi, mardikorlik qilsa o‘n barobar ko‘p pul 
topadi. Lekin kimdir haqiqatni ochish uchun jonini berishi kerak-ku? 
Hamkasblarining ayrimlari uning «tuzalib chiqqanidan» astoydil quvonishdi. Ayrimlari 
shunchaki ko‘ngil uchun hol-ahvol so‘rab qo‘yishdi. 
Xonasiga kirib o‘zining o‘rnida chiroyli juvonni ko‘rdiyu fe’li aynidi. «Yana bir 
amaldorning kelini ishga olinibdi-da», deb o‘yladi. Institutning yarmidan ko‘pi kelishgan 
ayollardan iborat — biri kimningdir qizi, kimningdir kelini, singlisi... Anvar Xolidiyning 
ustaligiga ba’zan tan beradi. Bu ayollarni ishga olish bilan Xolidiy yuqori tomondagilarga 
yaxshi ko‘rinadi, eng muhim — tarix ilmiga begona bo‘lgan bu jononlar «ustoz Xolidiy» 
sutni qora desalar ham ma’qullab chapak chalib o‘tiraveradilar. Oppoq bo‘yinchalariga 
Xolidiyning nafasi tekkanda ko‘zlari xumor suzilib qoladiganlari esa tez orada fan 
nomzodi unvoniga erishadilar. Anvar o‘rnida o‘tirgan juvonni ham shundaylardan deb 
o‘ylab, g‘ijindi. Ammo, hamxonalari bilan so‘rashib bo‘lgach, juvon o‘rnidan turib 
xijolatlik bilan salom berdi-da, «Men sizni kutib turuvdim», dedi. «Men ham chiroyli 
juvonlar kutishga arzirli odam bo‘lib qoldimmi?» deb o‘yladi Anvar. 
— Bir haftadan beri kutadilar, — deb izoh berishdi hamkasblari. 
— Bu yil o‘qishni bitiryatuvdim, — dedi juvon. Uning iymanib gapirishidan dorilfununni 
bitirish ham ayb ish ekan, shekilli, deb o‘ylash mumkin edi. Anvar uni xijolatlikdan 
qutqazish uchun gapni bo‘ldi: 
— Qaysi fakultetni? 
— Tarixni... Diplom ishi oluvdim. Sunnat Jo‘raevich eng oldin sizga uchrashishimni 
aytdilar. Shunga... 
Sunnat Jo‘raevich deganlari Anvarning kursdoshi. Toliblik davrlarida tarix ilmining avra-
astarini ag‘darib tashlash ishqida birga yonishgan. Sunnat fakultetda ishga qolib tez 
so‘ndi. Shu sabablimi, ular ancha uzoqlashib ketgan edilar. Nechukki endi yo‘qlab 
qolibdi? 
— Qaysi mavzuni oldingiz? 
— Dukchi eshon qo‘zg‘olonini. 
— Zo‘r mavzuni tanlabsiz-ku? Lekin men... nima yordam berishim mumkin? Siz... Xolidiy 
degan buyuk olimni eshitganmisiz? Bu davrni suv qilib ichib yuborgan odam o‘sha. 
Maskovdagi o‘ris olimlar bu qo‘zg‘olon «progressiv ahamiyatga ega», deyishganida 
maqtab kitob yozganlar, taqsirimiz. Keyin partiya bu qo‘zg‘olon diniy yo‘nalishdagi qora 
ish deb baho bergach, yana boshqa kitob yozganlar. Siz xohlagan kitobingizdan 
foydalanishingiz mumkin. Sunnat... Jo‘raevich nima deyapti? Bu qo‘zg‘olonni progressiv 

---

Shaytanat (1-kitob). Tohir Malik