|
O‘tni o‘chirish uskunalari
O‘tni o‘chirish uskunalari: qo‘lda ishlatiladigan
birlamchi vositalar, bir joyda muqim o‘rnatiladigan va
mexanik yoki avtomatik harakatga keltiriladigan
uskunalar, har xil masofadagi hududlarda harakatlana
oladigan ko‘chma uskunalar va boshqalarga bo‘linadi.
493
Birlamchi o‘t o‘chirish vositalariga, tashkilot
ishchi va xizmatchilari yoki ixtiyoriy yong‘in
navbatchi
a’zolari
tomonidan
ishlatishga
mo‘ljallangan, yong‘inga qarshi «qalqonlar»da
izohlangan oddiy asboblar va uskunalar kiradi.
Ma’muriy binolar va sanoat korxonalarida,
yonuvchi
ashyolar
va
portlovchi
moddalar
saqlanadigan omborxonalar hududida, yong‘in xavfi
mavjud
bo‘lgan
joylarda
o‘t
o‘chirishda
qo‘llaniladigan asboblar o‘rnatilgan bo‘lishi shart.
«Yong‘inga qarshi qalqon» 5.14-rasmda aks ettirilgan.
494
5.14-rasm. Yong‘inga qarshi «qalqon» va undagi
asboblarni o‘rnatilishi
1-qum solingan quti, 2-ko‘pikli va karbonat
angidridli o‘t uchirgich (ognetushitel), 3-yong‘in
o‘chiruvchi navbatchilarining ish jadvali, 4-boltalar,
1
1
1
6
4
4
8
7
5
5
3
2
2
Yong’in
xavfsizligi
Yong’in
o’chiruvchi
navbatchilar
jadvali
1
2
3
1
9
495
5-o‘t o‘chirish shlankalari, 6-konussimon chelak, 7-
suv sepish stvoli, 8-yong‘in xavfsizligi qoidalari, 9-
suv bochkasi, 10-ilgakli changaklar, 11-mis uchli lom
va ilgak, 12- belkuraklar.
Unda yong‘in xavfsizligi me’zonlariga ko‘ra
quyidagi o‘t o‘chirish vositalari va asboblari zarur
bo‘lganda oson olinadigan qilib osib qo‘yilgan
bo‘lishi shart: ikki dona qo‘lda ishlatildigan ko‘pikli
va karbonat angidridli o‘t o‘chirgich, ikki dona bolta,
ikki dona suv sepish elastik shlankalari va suv spish
stvoli, suv bochkasi, qum solingan quti, iki dona
konussimon chelak, ikki dona belkurak, ilgakli
changaklar va mis uchli lom va h.k.
Bunday qalqonlar ma’muriy binolarning hovli
tomonidan, binoga kirish eshigiga yaqin joyda
o‘rnatiladi. Ishlab chiqarish korxonalarida, yong‘in
xavfi mavjud bo‘lgan sexlar va omborxonalarga kirish
eshiklariga
yaqin
joylarda
o‘rnatiladi.
Himoyalanayotgan hududning har 5000 kvadrat
metriga 1 ta «qalqon» loyihalashtiriladi.
496
Undagi suv bochkasining hajmi 200l dan kam
bo‘lmasligi kerak, qum solinadigan qutining hajmi esa
2-3m
3
atrofida bo‘ladi.
O‘t o‘chiruvchi ko‘piklar. Kimyoviy yoki havoli
mexanik ko‘piklar, ko‘pik hosil qiluvchi kukunlarni
suyuq muhitda eritish yo‘li bilan hosil qilinadi.
Buning uchun tarkibida javhar o‘rnini bosuvchi
alyuminosulfat AL
2
(SO
4
)
3
bilan ishqor o‘rniga natriy
bikarbonat
NaHSO
3
moddalarining quruq holatdagi
qorishmalaridan
tayyorlangan
kukun,
maxsus
moslamalarda bosim ostida suvga aralashtirib, elastik
quvurlarda oqiziladi. Bu holda kukun zarrachalarining
suvda bo‘kishi oqibatida, javhar bilan ishqor
moddalarining o‘zaro birikishi natijasida gaz ajralib
chiqa boshlaydi va ko‘pik hosil bo‘ladi. Qo‘lda
ishlatiladigan o‘t o‘chirgich vositalarida ham shu
yo‘sinda ko‘pik hosil qilinadi. Faqat unda ko‘pik hosil
qiluvchi javhar qismida,
sulfat javhari N
2
SO
4
yoki
sulfat tuzi bilan oksidlangan temir Fe
2
(CO
4
)
3
moddalarining aralashmasi ishlatiladi.
497
Bu ikkala jarayonda sodir bo‘ladigan kimyoviy
birikish tenglamalarini quyidagi ifodalarda ko‘rish
mumkin:
2NaHSO3 + H2O + AL2(СO4)3 = 3Na2 СO4 +
2AL(OH)3 + 2СO2
2NaHСO3 + H2СO4 = Na2 СO4 + H2O + 2СO2
Bunday tartibda tayyorlangan ko‘pik etarli
darajada harakatchanlik va vaqtga nisbatan ustuvorlik
xususiyatlariga ega bo‘lib, suv bilan qo‘shilmaydi,
alanga va uning haroratiga yaxshi qarshilik ko‘rsata
oladi.
Maxsus ko‘pik tayyorlaydigan uskunalarda xavo,
suv, javhar va ishqorlarni majburiy aralashishi
natijasida havoli sun’iy ko‘pik hosil bo‘ladi. Chunki
uning tarkibiy hajmi 90% gazdan va 10% gina ko‘pik
hosil qiluvchi eritmadan iboratdir.
1902 yili rus muxandis olimi A.G.Loran olovni
ko‘pik bilan o‘chirish taklifi bilan chiqib, ko‘pik hosil
qiluvchi modda sifatida natriy bikarbonat aralashgan
498
ekstraktdan
foydalandi.
Uning
ixtiro
qilgan
qorishmalari yong‘inni o‘chirishda ishlatiladigan
ko‘pik hosil qiluvchi kukunlarni asosini tashkil etadi.
1925 yilda ko‘pik generatori yaratilgandan keyin,
kimyoviy ko‘piklarni tayyorlashda quruq holdagi
kukunlardan foydalanish yo‘lga qo‘yildi.
40-chi yillarni boshida PGP-1, PGP-2 va PGP-3
rusumli ko‘pik hosil qiluvchi kukunlar ishlab chiqarila
boshlandi. Uning tarkibini alyuminosulfat javhari 45-
60%, natriy bikarbonat 22-46% va ekstrakt 1-8%
tashkil etadi.
1985 yilgacha PO-1 rusumli ko‘pik hosil
qiluvchi suyuq holdagi aralashmadan o‘t o‘chirishda
keng foydalanib kelindi. U to‘q jigarrang tusda bo‘lib,
tarkibida 84% kerosin, 4-5% suyak elimi, 10-12% etil
spirti mavjud bo‘ladi.
Bugungi kunda o‘t o‘chirishda qo‘llaniladigan
havoli mexanik ko‘piklarni hosil qilish uchun PO-1
rusumli quruq kukundan tashqari, PO-2A, PO-1D,
PO-1S, PO-3A, PO-6K, PO-3AI, «IVA», «Morozka»,
«TEAS», «Polyus», «Sampo» va «Morpen» rusumli
499
ko‘pik hosil qiluvchi suyuq moddalar, amaliyotda
keng qo‘llanib kelinmoqda. Masalan bulardan, PO-2A
rusumli ko‘pik hosil qiluvchi suyuq modda (sanoatda
nomi «Progress»), tarkibida 30±1% li faol moddalar
bo‘lgan suv qorishmasi va natriyli sulfat va 8-18
atomli karbon birikmalaridan iborat. O‘t o‘chirishda
bir qism PO-2A ga ikki qism suv qo‘shilgan holda
ishlatiladi. PO-3A rusumli ko‘pik hosil qiluvchi suyuq
modda («Pinal») 26±1% li faol moddaning suvdagi
eritmasidan iborat bo‘lib, tarkibida ikkilangan natriy
alkilsulfati 8-10 va 13-18 atomli karbon alkil
moddalari mavjud. PO-3A moddasi amaliyotda suv
bilan 1:1 nisbatda qorishma holiga keltirib ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
