|
-
5(3)
rusumli havo ko‘pik aralashmasiga moslashtirilgan
zamonaviy o‘t o‘chirgich: 1-o‘t o‘chirgich korpusi; 2-
javhar solinadigan shisha idish; 3-korpusni yon
dastagi; 4-qopqog‘ni ochuvchi shtok; 5-sifon
naychasi; 6-karbon javhari solingan yuqori bosimli
balon; 7-dastak; 8-purkagich; 9-ko‘pikni yoyib
uzatuvchi sim turli karnaycha (rastrub).
5.11-rasm da OXP-10, OVP-10 va OVP-5(3) o‘t
o‘chirgichlari tasvirlangan.
OXP-10 o‘t o‘chirgichni ko‘pik hosil qiluvchi
mahsulot (400g natriy bikarbonat va 50g solodok
ekstrakti aralashmasi) bilan to‘ldirishda, ishqor
moddasi 30
o
C gacha isitilgan 7,5 litr hajmdagi suvda
eritilib, sovugandan keyin o‘t o‘chirgichni temir
korpusiga qo‘yiladi. Javhar qismiga esa, oltingugurt
javhari va temir oksidi aralashmasini, harorati 80-
100
o
C gacha qaynatilgan 450ml hajmdagi suvda
eritiladi. Eritmani 18
o
C gacha sovutilgandan so‘ng
486
maxsus polietilen yoki shisha stakanga quyilib, o‘t
o‘chirgich korpusining qopqog‘iga burab o‘rnatiladi.
Bunday o‘t o‘chirgichlarni ishlatish tartibi va
muddati quyidagicha: ishga tushirish dastagi (2)ni 180
gradusga aylantiriladi, bu holda purjina (4) qisiladi va
shtok (3) yordamida klapan (5) yuqoriga ko‘tariladi,
shundan keyin purkagich qopqog‘ini burab olinadi va
chap qo‘l bilan ko‘tarish dastasi (1) dan ushlab uni
erdan uzib ko‘tariladi va ikkinchi qo‘l bilan ostki
qismidan
ushlagan
holda,
bir-ikki
marta
chayqatilgandan
so‘ng,
boshini
pastga
engashtirgancha purkagichdan uzluksiz chiqayotgan
kimyoviy ko‘pik oqimini yong‘in o‘chog‘iga
yunaltiriladi. Uning ishlatilish vaqti 60-65 soniyadan
oshmaydi, ko‘pikni uzatish masofasi 8m.
Bu kabi o‘t o‘chirgichlarni korpusi 20kgs/sm
2
dan
kam bo‘lmagan
gidravlik bosim ostida sinovdan
o‘tkaziladi.
Ko‘pikli o‘t o‘chirgichlarni suv bilan o‘chirilishi
mumkin bo‘lgan barcha qattiq jismlar va ba’zi
suyuqliklar, jumladan benzin, kerosin (spirt, atseton,
487
serouglerodlardan tashqari) kabi engil yonuvchi
moddalar yonganda o‘chirish uchun mo‘ljallangan.
SHunday rusumdagi bitta o‘t o‘chirgich bilan 0,75-
1,0m
2
maydondagi yong‘inni o‘chirish mumkin. Bu
bilan bir qatorda OVP-10 rusumli havo-ko‘pikli o‘t
o‘chirgich
ham,
OXP-10
o‘t
o‘chirgichlari
qo‘llaniladigan yong‘inlarni o‘chirishda qo‘llanilishi
mumkin.
OVP-10 va OVP-5(3) rusumli havo bilan
mexanik ko‘pik aralashmasida ishlaydigan o‘t
o‘chirgichlarda 6 % li ko‘pik hosil qiluvchi PO-1
eritmasi zaryad sifatida to‘ldiriladi. Bu zaryadni
haydab chiqarish uchun ballon (6) da yuqori bosim
ostida joylangan karbon javhari xizmat qiladi. o‘t
o‘chirgich havoli mexanik ko‘pikni hosil qilish uchun
maxsus qopqali sifon naycha (9) bilan jihozlangan.
Bunday o‘t o‘chirgichlarni ishlatish uchun
dastlab dastak (3)ni 180 gradusga aylantiriladi. Bu
holda shtok (4) stakan (2) dan ajraladi va o‘t
o‘chirgich korpusini 140 graddusga ag‘darib, kupik
sachratuvchi teshikni yonuvchi manbaga yunaltiriladi.
488
Shunda stakandan oqib chiqqan karbon javhari ko‘pik
hosil qiluvchi eritma bilan qo‘shilib ishchi kamerada
bosim hosil qiladi. Bu bosim ta’sirida eritma sifon
naychasi (5) orqali purkagich (8) ga tushadi va u erda
eritmani havo bilan aralashuvi natijasida havoli
mexanik ko‘pik hosil bo‘ladi.
Gazli o‘t o‘chirgichlar (5.12-rasm) karbon
javharli, aerozolli va karbon dioksidbrometilli turlarga
bo‘linadi. Karbon ikki oksidi va galoidlangan
uglevodorod asosida ishlaydigan o‘t o‘chirgichlar,
elektr quvvati bilan ishlaydigan dastgohlar, elektr
motorlar va avtomobillar hamda qimmat baho
ashyolar hujjatlar (ko‘rgazma zallari, arxiv va
kutubxonalardagi buyumlar) yonganda qo‘llash uchun
mo‘ljallangan.
O‘t o‘chirish tajribasida qo‘llaniladigan yana
ikkita, OUB-7 va OPS-10 o‘t o‘chirgich vositalarida
keltirilgan bo‘lib, ularda o‘t o‘chiruvchi modda
sifatida galoidlangan uglevodorod va o‘tni o‘chiruvchi
kukunlar
ishlatiladi.
Bunday
kukunli
o‘t
o‘chirgichlarni ishlash tartibi, ularning ichidagi
489
balonchadan chiqayotgan siqilgan havo ta’sirida o‘tni
o‘chiruvchi kukun so‘rilib, diffuzorga uzatib berishga
asoslangan, diffuzor esa o‘z navbatida kukunni purkab
yuborishga xizmat qiladi. Bunday o‘t o‘chirgichlar
suyuq holatdagi karbon ikki oksidi bilan 7·10
6
Pa
bosim ostida to‘ldiriladi. Bunday o‘t o‘chirgichlarni
ishlatish jarayonida suyuq holatdagi karbon ikki
oksidi diffuzor orqali chiqayotib, gaz holatiga
aylanadi va uning hajmi suyuq holatdagiga nisbatan
500 barobargacha ortib ketadi. Karbon ikki oksidining
tez bug‘lanishi oqibatida harorati -79
o
C ga teng
bg‘lgan oppoq qorsimon moddaga aylanishi sababli
yonuvchi manba haroratini faol pasayishiga olib
keladi. Otilib chiqayotgan qorsimon oqimning
uzatilish masofasi 2-3,5m ga etadi va uzatilish
muddati 30-40 soniyani tashkil etadi.
490
5.12-rasm. Maxsus gazli o‘t o‘chirgichlar
a) OA-3 aerozolli o‘t o‘chirgich; b) OU-2 gazli
o‘t o‘chirgich; v) OUB-7 gazli brometillik o‘t
o‘chirgich; g) OPS-10 kukunli o‘t o‘chirgich: 1-o‘t
o‘chirgich korpusi; 2-balon; 3-dastak; 4-sifon
trubkachasi; 5-po‘lat balon; 6-saqlagich muruvati; 7-
qulflagich muruvat; 8-ko‘pikni yoyib beruvchi
karnaycha; 9-taglik; 10-qulflagich muruvat; 11-
yonmaydigan gaz balonchasi; 12- o‘t o‘chirgichni
to‘ldirish uchun teshik; 13,14-rezina uchaklar; 15-
kukunni yoyib beruvchi karnaycha.
Bulardan tashqari o‘t o‘chirish vositalarining
yana bir necha turlari mavjud. Masalan, OAX-0,5-
aerozolli sovutgichli, OX-3, OX-7-oddiy sovutgichli,
491
OJ-5, OJ-10-suyuq holatdagi o‘t o‘chirgichlar, UAP-
A5, UAP-A8- avtomatik o‘t o‘chirgichlar va
boshqalar.
Avtomobillarga
tirkama
aravachada
o‘rnatiladigan OU-25, OU-40, OU-80 va OU-400
rusumli
gazli
o‘t
o‘chirgichlar
5.13-rasmda
ifodalangan.
Gazli o‘t o‘chirgichlar hamma turdagi yonuvchi
mahsulotlarni, hamda 1000V gacha bo‘lgan elektr toki
ta’siridagi elektr dastgohlarda sodir bo‘lgan
yong‘inlarni o‘chirish uchun mo‘ljallangan. Bunday
tirkama aravachalarda o‘rnatilgan o‘t o‘chirgichlar,
ulardagi karbonat angidridli balonlar soni va
aravachalarni hajmi bilan bir-biridan farq qiladi.
492
5.13-rasm. СO
2
gazida ishlaydigan, maxsus
aravachalarda o‘rnatilgan OU-25, OU-40, OU-80,
OU-400 rusumlardagi gazli o‘t o‘chirgichlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
