Microsoft Word psixik taraqqiyot va talimning ozaro munosabati

Birinchidai, 
tabiiyxususiyatlarpsixikxususiyatlartaraqqiyotiningturliyo‘llarinivausullarinib
elgilabberadi. 
Insonnervsistemasiningxususiyatlario‘z-
o‘zigashaxsninghechqandaypsixikxususiyatlarinibelgilamaydi. 
Hechbirme’yordagiboladadilyokiqo‘rqoq, 
irodaliyokiirodasiz, 
mehnatsevaryokiyalqov, 
intizomliyokiintizomsizbo‘libtug‘ilmaydi. 
Agardatarbiyato‘g‘ritashkilqilinsax a r a k t e r n i n g b a r c h a i j t i m o i y q i m m a t
l i x i s l a t l a r i n i shakllantirishmumkin. 
Masalan, 
sabot-matonatvao‘z-
o‘zinitutabilishxislatininervsistemasiningtipishiddatlibo‘lganbolalardaham, 
yokinervsistemasiningtipivazminbo‘lganbolalardahamtarbiyalashmumkin
vatarbiyalasabo‘ladi. 
Birok, 
b i r i n c h i h o l d a g i b o l a l a r n i t a r b i y a l a s h i k k i n c h i h o l d a g i l a r n i t a r b i y
a l a s h g a q a r a g a n d a q i y i n r o q b o ‘ l a d i .
H a r i k k a l a h o l d a k e r a k l i sifatlarnitarbiyalashyo‘llarivausullarihamturlicha
bo‘ladi. 
Ikkinchidan,
 
tabiiyxususiyatlarodamningbirorsohadaerishganyutuqlaridarajasigahamta’si
rqilishimumkin. 
Masalan, 
qobiliyatkurtaklaridatug‘maindividualfarqlarmavjud. 
Shusababliba’ziodamlarboshqaodamlardanma’lumbirfaoliyatniegallashimkoni
yatijihatidanustunturishadi. 
Ba’zidaesaaksincha, 
biror-
birfaoliyatturiniegallashimkoniyatijihatidanesaulardanortdaqolishlarimumki
n. 
Manashuma’nodaolgandaodamlaro ‘ z q o b i l i ya t l a r i n i b a r a v a r r i v o jl a n t i r
i s h i mk o n i ya t i g a e g a emaslar. 
Garchitabiiykurtaklaro‘quvchilarningpsixikrivojlanishiuchunma’lumahamiy

---

39 
atgaegabo‘lsaham 
(shusababli, 
masalan, 
ta’limjarayonidaayrimo‘quvchilardanboshqao‘quvchilarganisbatanko‘proqzo‘
rberishtalabqilinadi, 
ayrimo‘quvchigao‘qituvchiko‘proqkuchsarflaydi, 
e’tiborberadivako‘proqvaqtajratadi), 
bukurtaklarningo‘zipsixiktaraqqiyotdahalqiluvchirolo‘ynamaydi. 
Turliyo‘nalishgaegabo‘lganpsixologlar, 
birtomondanta’limvatarbiya, 
ikkinchitomondanesarivojlanisho‘rtasidagio‘zaromunosabatimuammosinik
engdoiradamuhokamaqilmoqdalar. 
R i v o j l a n i s h d e g a n d a ,
o d a t d a h o d i s a l a r n i n g h a r i k k i t u r i tushuniladivabutushunchalarbir-
biribilanchambarchasbog‘liqdir: 
1) 
miyaningbiologik, 
organik 
yetilishi, 
uninganatomik-fiziologiktuzilishijihatidan 
yetilishi; 
2) 
psixik 
(aqliy) 
rivojlanishningma’lumo‘sishdarajalarisifatadagi, 
o‘zigaxosaqliy 
yetilishsifatidagipsixikrivojlanishio‘z-o‘zidanma’lumki, 
aqliyrivojlanishmiyatuzilishiningbiologik 
yechilishibilanbog‘liqdirvabuxususiyatta’lim-tarbiyaishlarida, 
albatga, 
hisobgaolinishilozim, 
chunkita’limmiyaningorganikjihatdan 
yetilishiniinkoretaolmaydi. 
Biroqmiyatuzilishiningorganikjihatdan 
yetilishinimuhitga, 
ta’lim-
tarbiyagamutlaqobog‘lanmaganholdao‘ziningqatiybiologikqonunlarias
osidasodirbo‘ladi, 
debbo‘lmaydi. 
Muhit, 
ta’lim-
tarbiyavategishlimashq, 
miyatuzilishiningorganikjihatdan 
yetilishigayordamberadi. 
Bujarayondata’limqandaymavqegaega? 
Ta’limrivojlanishganisbatan 
yetakchivazifanibajaradimiyokiaksincha? 
Bumuammoninghalqilinishita’limjarayoniningmazmunivametodikasini, 
o‘quvdasturlarivadarsliklarningmazmuninibelgilabberadi. 
BuboradanemispsixologiV.Shtern: 
ta’limpsixikrivojlanishningorqasidanboradivaungamoslashadi, 
deganf i k r n i o l g ‘ a s u r g a n e d i .
B u f i k r g a q a r a ma -

---

40 
q a r s h i r u s p s i x o l o g i L.S.Vigotskiybolaningpsixikrivojlanishidata’limvatarbi
yaning 
yetakchilikrolibor, 
deganqoidanibirinchibo‘libilgarisurdivauni: 
ta’limrivojlanishdanoldindaboradivaunio‘zorqasidanergashtiribolibboradi, 
debaniqifodalabberadi. 
Yuqoridabayonqilinganbirinchifikrga muvofiqta’limfaqatrivojlanishto
monidanerishilgannarsalardanfoydalanadi. 
Shuninguchunaqliyjixatdan 
yetilishjarayoiigaaralashmaslik, 
ungaxalaqitbermaslik, 
balkita’limuchunimkoniyat yetilgunchachidambilanpassivkutibturishkerak. 
ShveysariyalikpsixologJ.Piajeningnazariyasihamaynishug‘oyalarbilanyo
‘g‘rilgandir. 
J.Piajeningfikricha, 
bolaningaqliyo‘sishio‘ziningichkiqonunlariasosidarivojlanaborib, 
sifatjihatdano‘zigaxosbirqatorgenetikbosqichlarnibosibo‘tadi. 
Ta’lim-buaqliy 
yetilishjarayoninifaqatbirqadartezlatishgayokisekinlashtirishgaqobildir, 
lekinuaqliyjihatdan 
yetilishjarayonigahechqandayjiddiyta’sirko‘rsataolmaydi. 
Demak, 
ta’limrivojlanishqonunlarigabo‘ysunishikerak. 
Masalan, 
boladamantiqiytafakkur 
yetilmayturib, 
unimantiqiyfikryuritishgao‘rgatishfoydasizdir. 
Ta’limningturlibosqichlaribolaningtegishlipsixologikimkoniyatlaripishib 
yetiladiganmuayyanyoshidanqatiynazarbog‘liqligianashundankelibchiqadi. 
Ta’kidlashjoizki, 
ta’lim 
yetakchirolnibajaradi, 
ta’limvarivojlanishesao‘zarobir-birigabog‘liqdir; 
ularalohidasodirbo‘ladiganikkijarayonbo‘lmay, balkibirbutunjarayondir. 
Ta’limsizto‘laaqliyrivojlanishbo‘lishimumkinemas. 
Ta’limrivojlanishgaturtkibo‘ladi, 
rivojlanishnio‘zortidanergashtiribboradi.
Zarursharoittug‘ilgandata’limmantiqiyfikrlashmalakasinitarkibtoptiradivategis
hliaqliyrivojlanishuchunzaminbo‘ladi. 
Lekin, 
ta’limrivojlanishgaturtkibo‘lishbilanbirvaqtdao‘zirivojlanishgatayanadi, 

---

41 
erishilganrivojlanishdarajasiningxususiyatlarini, 
rivojlanishningichkiqoidalarini, 
albatta, 
inobatgaoladi. 
Ta’limningimkoniyatlarijudakengbo‘lsa-da, 
biroqcheksizemas. 
YirikruspsixologiL.S.Vigotskiyta’limvataraqqiyotmuammosigaijtimoiy-
tarixiyjarayonnuqtai-nazaridanyondashib, 
bilimlarnio‘zlashtirishinsoniyatningtarixiytaraqqiyotidayaratilganmadaniyatdais
htiroketishjarayonidir, 
debta’kidlaydi. 
Uog‘gasurganpsixikfuyaksiyalartaraqqiyotiningmadaniy-
tarixiynazariyasigako‘ra, 
psixikfaoliyattaraqqiyotiu n i n g « t a b i i y » s h a k l i n i b e v o s i t a q a y t a q u r g a n h
o l d a , t u r l i alomatlarbilanavvaltashqi, so‘ngichkiifodalanishninazardatutib, 
«madaniy» shakliniegallashtushuniladi. 
ShumunosabatbilanL.S.Vigotskiyningpsixologiyagakiritgan“psixiktarahqiy
otningengyahinzonasi”tushunchasimuhimahamiyatkasbetadi. 
Buningaslmohiyati, 
bolaningmustaqilfaoliyatikattalarbilanhamkorlikda, 
uningrahbarligidaamalgaoshiriladi. 
L.S.Vigotskiytomonidankiritilgan 
«psixiktaraqqiyotningengyaqinzonasi» 
tushunchasi 
«ta’limtaraqqiyotdanoldindaboradi» 
deganumumiyqoidaningyaqqolmazmuninitushunishuchunimkoniyatyarat
adi. 
E.TorndaykvaJ.Piajeningta’limbilantaraqqiyotniaynibirnarsadebtushunt
irishigaqaramayL.S.Vigotskiy: 
“Bolataraqqiyotinihechmahalmaktabta’limidantashqaridagisoyadebhisoblashmu
mkinemas»,