Microsoft Word педагогика тарихы кейинги вартант

partiya basshılı
ǵ
ında respublikada ádalatcız milliy siyasat ámelge asırıldı. 
Revolyuciyadan soń
ǵ
ı dáslepki kúnlerden baslap mámlekette bir tárepleme 
mádeniy revolyuciyanıń ámelge asırılıwına ayrıqsha itibar berildi. Mekteplerdegi 
oqıw-tárbiya jumıslarınıń mazmunı ózgerdi. 
Dinge itibar berilmedi. Tarix sabaqlarında waqıyalar buzıp kórsetildi. 
Ádebiyat sabaqlarında bolsa kóbirek rus jazıwshılarınıń shı
ǵ
armaları menen 
tanıstırıw
ǵ
a itibar qaratıldı. 
Pedagogika pánin qáliplestiriwde rus pedagoglarınıń shı
ǵ
armalarınan 
ónimli paydalanıp shı
ǵ
armalar dóretiwge kúsh salındı. Nátiyjede ózbek 
pedagogikası qiyalıy pánge aylanıp ketti.
«Ózbekstan (Qaraqalpaqstan) tarixi» negizinde «SSSR tarixi» sabaqlı
ǵ
ınıń 
qosımshası sıpatında 
ǵ
ana paydalanıldı. Degen menen, xaliq bilimlendiriwin 
rawajlandiriw hám hárbir millettiń óz ana tilinde, birlesken miynet politexnikalıq 
mekteplerinde oqıp bilim alıw, bunıń ushın sol mekteplerdi ashiw hámde tálimdi 
jámiyetlik-paydali miynet penen baylanistiriw, oqitiwshi kadrlardi tayarlaw, 
mektep sabaqliqlari, oqiw qollanbalarin jaratiw barisinda
ǵ
i isler háwij aldı. Tálim-
tárbiya processin jaqsilaw
ǵ
a tiykar jaratpaqshi bolindi. 

---

Jámiyetlik pánlerdi oqitiwda da ayriqsha ózgerisler juz berdi. Siyasiy 
ekonomika, revolyucion háreketler hám socializm tariyxin úyreniwge keń jol 
ashildi. 
Respublikani ekonomikaliq, jámiyetlik hám mádeniy tárepten kóteriw ushin 
balalar hám óspirimlerge uliwma bilim beriwdi tezirek ámelge asiriw maqsetinde 
1930-jıl 14 avgustta SSSR orayliq atqariw komiteti hám xaliq komissarlar Soveti 
tárepinen «Uliwma májburiy baslan
ǵ
ish tálim haqqinda» qarar qabil etildi. 
Qararda: 1) 8-10 jasqa shekem bol
ǵ
an balalar 2 basqishli mekteptiń toliq 
kursin ótiwi ámelge asirilsin. 
2) 11 jastan 15 jasqa shekem bol
ǵ
an balalardi májburiy oqitiw ámelge 
asirilsin.
3) sanaat qalalarinda, fabrika-zavod jaylasqan rayonlarda balalardiń 7 jilliq 
mektep kóleminde uliwma májburiy bilim aliwına mumkinshilikler jaratilsın dep 
kórsetildi. 
Oktyabr` revolyuciyasi pedagogika pánine jańa ideyalardi jaratiw
ǵ
a alip 
keldi. Bul dáwirde pedagogika páni sinap kórilmegen dárejede, júdá qiyin joldan 
bardi. Sovet dúzimi hám socialistlik jámiyet dushpanlar
ǵ
a qarsi gúres alip bariw
ǵ
a 
shaqırdı: tárbiyaniń mazmuni sol dáwir talabinan kelip shiqqan halda marksistlik 
metodologiya tiykarinda túsindirildi hám sol tiykarda pedagogikaniń jańa 
koncepciyasi islep shi
ǵ
ildi. Bul koncepciyada tárbiya balalardiń turmisin, olardiń 
hár qiyli iskerligin jol
ǵ
a qoyiw, jas áwladti ekonomikaliq qatnasiqlar sistemasina 
qatnasitiriwdan ibarat boldi. 
XV1- XVII hám XVIII partiya s`ezdleriniń hámde VKP(b) Orayliq Komiteti 
hám Sovet húkimetiniń 30-jillarda
ǵ
ı mektep haqqinda
ǵ
i qararlari mekteplerde 
tálim-tárbiya isin jaqsilaw
ǵ
a qaratildi. Pedagogika teoriyasin jana ideologiya 
tiykarinda úyreniwge ayrıqsha itibar berildi. Nátiyjede pedagogika pániniń 
jankúyerleri mekteplerdiń aldiń
ǵ
i tájiriybelerin úyrenip, onı uliwmalastiriw 
processinde qatar sabaqliqlar hám oqiw qollanbalarin jaratti. 

---

Máselen, 1932-jilda A.Afrikanov hám P. Gruzov avtorlı
ǵ
inda «Pedagogika» 
sabaqlı
ǵ
i, 1934 jilda M.M. Pistraktiń pedagogika oqiw orinlari ushin jaz
ǵ
an 
sabaqliqlari h.t.b.dı aytip ótiw múmkin. Bul sabaqliqlarda mektep jasinda
ǵ
i 
balalar
ǵ
a tálim hám tárbiya beriw máselelerine úlken áhmiyet berilip, olardi Sovet 
watan súyiwshiligi hám internacionalizmi ruwhinda tárbiyalaw
ǵ
a, sanali tártip, 
dosliq, balalar jámáátin qáliplestiriwge, komsomol hám pioner shólkemleriniń is 
mazmunin jámiyet talabina sáykeslestiriwge ba
ǵ
darlanıwdı baslı maqset etip aldi. 
Tálim teoriyasiniń belgili máselelerin keńeytiw maqsetinde tálimde teoriyaniń 
ámeliyat penen baylanista alip bariliwin támiynlewge, oqiwshilardiń jas 
ózgesheliklerin esapqa aliw, tálimge qoyilatu
ǵ
in didaktikalıq talaplar
ǵ
a itibar 
kúsheytildi. 
Oktyabr` awdarispa
ǵ
i ózbek hám qaraqalpaq xalqiniń tá
ǵ
dirinde jańa awir 
dáwirdiń baslaniwi boldi. Haqiyqatinda da, bul jańaliq dáslebinde xaliq arasinda 
sawatcizliqti saplastiriw, ekonomikani kóteriw, mádeniy sharayatti jaqsilaw 
siyaqliday bolıp kórindi.
Bul dúzim ózin hár bir millettiń tariyxiy ótmish belgilerin, turmis 
sharayatlarin, oniń mádeniy rawajlaniw dárejesin sol rawajlaniwdiń talaplari hám 
keleshek rawajlaniw dárejesin esapqa almaqshiday bolip kórindi. Soniń ushin da, 
Ózbekstanda tek 
ǵ
ana mektepler emes, bálki joqari hám orta arnawli pedagogikaliq 
mekteplerdiń qurilisi sol maqsetten kelip shiqqan halda ámelge asirildi. Nátiyjede, 
rus hám basqa tuwisqan xaliqlardiń járdemi menen Ózbekstanda jańa ideologiya 
tiykarinda tárbiyalan
ǵ
an joqari maman, oqitiwshilar otryadi shólkemlesti. 
Ózbekstan Kompartiyasiniń V s`ezdinan keyin VKP(b) XY1s`ezdinan soń, 
«Uliwmaliq májburiy baslan
ǵ
ish tálim haqqinda» qabil qillin
ǵ
an qarar tiykarinda 
mektep isi tez rawajlanip bardi. 1935 jil yanvar`da bolip ótken Ózbekistan SSRi V 
s`ezdinde Respublikada jeti jilliq tálimdi ámelge asiriw hám orta ma
ǵ
liwmat 
beriwdiń aniq dásturi belgilep qoyildi. 

---

Birinshi hám ekinshi bes jilliqlar dáwirinde mektep qurilisiniń kúsheyiwi, 
uliwma májburiy tálimniń ámelge asiriliwi hám orta tálimniń jáne de keńeye 
baslawi sebepli xaliq a
ǵ
artiwshiliq islerine ajiratilatu
ǵ
in qarjilar bir qansha 
kóbeydi.
1938 jil 20 avgustta aldiń
ǵ
i oqitiwshilardiń sleti ótkerildi. Sletta 
oqitıwshilardiń ideyaliq-siyasiy tárbiyasin jaqsilaw, ózbek mekteplerinde rus tilin 
tereń úyretiw haqqinda máseleler kórildi. 
Bilimlendiriw tarawın «klasslıq dushpan»lardan tazalaw maqsetinde arnawlı 
qararlarda qabıllandı. Máselen, VKP (b) OK Orta Aziya byurosı 1933 jıl 27 
martta mu
ǵ
allim kadrlar qatarın tazalaw haqqında qarar qabıllaydı hám onıń 
nátiyjesinde bar bol
ǵ
an, jumıs islep atır
ǵ
an 700 mu
ǵ
allimnen tek 
ǵ
ana 120 sı 
mekteplerde islewge ılayıq dep tabıladı. Bunday «tazalaw»da
ǵ
ı maqset bilim 
dárejesi pás bol
ǵ
an adamlar arasınan shıqqan adamlardı tańlap alıp, olardı 
mu
ǵ
allim retinde paydalanıw, sawatlılardı jaqınlatpaw edi. 
Jánede, burın
ǵ
ı SSSR OK hám XKKniń 1929 jıl 7 avgust qararına 
tiykarlanıp arab álipbesi ornına latın álipbesi qabıllandı. Arab jazıwınıń 
latınlastırılıwı dinge qarsı islengen háreketlerdiń biri edi. Nátiyjede Shı
ǵ
ıs xalqları 
tariyxı hám mádeniyatın ózinde jámlegen arab jazıwında
ǵ
ı qımbatlı dereklerden 
Ózbekstan xalqı ayrıldı. Sol waqıtta
ǵ
ı filolog alım 
Ǵ
azı Alım Yunusov hám 
basqalar bunı bilimsizlik dep bahaladı. 
1940 jıldıń may ayında Ózbekstanda «Ózbek jazıwın latınlastırıl
ǵ
an
alfavitten rus grafikası tiykarında
ǵ
ı jańa ózbek alfavitine ótkeriw» haqqında 
Qarar qabıllandı. Usınday siyasatlar sebepli ózbek xalqı óz tariyxı, milliy úrp-ádet 
dástúrleri, qádriyatların biliw hám úyreniw imkániyatlarınan ayrıldı. Millettiń 
ta
ǵ
diri, bilimlendiriwdi rawajlandırıwdı maqset etken Abdurauf Fitrat, Munavvar
Qarı Abdurashidxanov, Elbek, Atajan Hoshimov, Shokir Sulaymon, Cholpan,
Abdulla Qadiriy óltirildi. Usman Nasır, Batu, qaraqalpaqstan úlkesinen Allayar 

---

Dosnazarov, Qasım Áwezov, Izbasar Fazılov, Oraz Ermanov, Seful
ǵ
abit Májitov, 
Ibrayım Bekimbetov hám basqalar usı siyasatqa tiykarlan
ǵ
an repressiyanıń 
qurbanları boldı. 
1940-jılı Tashkentte respublika oqıtıwshılarınıń 1-s`ezdi bolıp ótti. S`ezdge 
respublikamız oqıtıwshıları atınan 1348 delegat qatnastı. S`ezde respublika 
mekteplerinde tálim hám tárbiya islerin jáne de jaqsılaw máselesi hár tárepleme 
talqılandı. S`ezd delegatlar aldına oqıw-tárbiya isleri menen baylanıslı bol
ǵ
an bir 
qatar áhmiyetli máseleler qoyıldı.
Ózbekstan KP (b) Orayliq Komiteti hám respublika Sovnarkomınıń 1939-jıl
10-iyulda
ǵ
ı májburiy orta tálimdi ámelge asırıw hám xalıq bilimlendiriwin 
rawajlandırıw barısında shı
ǵ
ar
ǵ
an qararı s`ezd isiniń tiykar
ǵ
ı mazmunın quradı. 
Hár jılı oqıtıwshılardıń avgust konferenciyası ótkerilip turildı. 
Mekteplerde oqıw- tárbiya islerin jáne de jaqsılawda «Pedagogikalıq 
keńeslerdiń» áhmiyeti úlken edi. Sol maqsette tómendegi buyrıq shı
ǵ
arıldı. 
1) Hár bir klassta oqıw-tárbiya isleriniń barısı hám tártiptiń qay awhalda 
ekenligi haqqında klass basshılarınıń esabatı. 
2) Tárbiyalıq islerdi sherek aqırında talıqlap barıw, jıl dawamında sınaw 
imtixanına tayarlanıp, imtixan juwmaqları tiykarında mektepti tamamla
ǵ
anı 
haqqında guwahnamalar beriw x.t.b. 
Uzaq tariyxqa iye bol
ǵ
an ózbek xalqı jámiyetlik-siyasiy, diniy tosqınlıqlar
ǵ
a 
qaramay, Oraylıq Aziyada
ǵ
ı basqa xalıqlar kibi aldıń
ǵ
ı pikir iyelerin, ullı alımlardı 
jetkerip shı
ǵ
ardı. 
Ulıwma Oraylıq Aziyada Oktyabr` revolyuciyasına shekem bir neshe túrdegi 
mektepler bar edi. Olar: 
1. Musilman diniy mektepleri: 
a) eski mektep, b) qarıxana, v) medrese. 
2. Rus mektepleri: 

---

a) ulıwma bilim beriwshi mektepleri, b) kásip mektepleri, v) rus- tuzem 
mektepleri, g) rus tilin úyretiwshi mektepler. 
3. Jańa usıl mektepleri. 
Urıs jılları barlıq tarawlar kibi xalıq bilimlendiriw tarawında da ózine say 
qıyınshılıqlar boldı. Bul ja
ǵ
day bilimlendiriw tarawında tájiriybeli oqıtıwshılardıń 
armıya qatarına shaqırılıwı, ayırım mektep orınlarınıń gospitallerge aylandırılıwı 
x.t.b. sebeplerden ibarat boldı. 
Urıs dáwirinde mektep-internatlardıń tarma
ǵ
ı keńeytirildi. Mámleket urıs 
ja
ǵ
dayında bolıwına qaramastan jeti jıllıq hám tolıq orta mektepler sanı ósti. 
Ózbekstanda jeti jıllıq mektepler 224 ke, orta mektepler 375 ke kóbeydi. 
Ekinshi jer júzlik urıs jıllarında, ayrıqsha xalıq tálimin jáne de rawajlandırıw 
jańa insandı kámal taptırıwda jaslardı insanpárwarlıq ideyaları, watanpárwarlıq 
ruwxında tárbiyalaw isi jeńistiń áhmiyetli usıllarınan bolıp qaldı. 
Bilimlendiriw komissarlı
ǵ
ı mekteplerde tárbiyalıq islerdi jánede jaqsılaw
ǵ
a 
qaratıl
ǵ
an bir qatar tárbiyalıq áhmiyetke iye ilajlar islep shıqtı. 
«Mekteplerde tártip-intizamdı bekkemlew», «baslan
ǵ
ish tolıqsız orta hám 
orta mekteplerde pedagogikalıq keńeslerdiń ja
ǵ
dayı», «Ata-analar komiteti isin 
jol
ǵ
a qoyiw», «Awıl jasları ushın keshki mektepler» x.t.b. metodikalıq kórsetpeler 
jaratıldı. 
1941-jılda Ózbekstanda jeti jıllıq mektepler sanı 100ge kóbeydi. Urıs jıllari 
mektep aldında tur
ǵ
an eń áhmiyetli wazıypalardan biri hár bir oqıwshı
ǵ
a 
kommunistilik ádep-ikramlılıq normaların sińdirip barıw menen birge olardı joqarı 
mamanlıq ruxında tárbiyalawdan ibarat boldı. Mektepler aldında tur
ǵ
an tárbiyalıq 
máselelerdi orınlawda bir qatar tárbiyalıq isler ámelge asırılıwı áhmiyetli 
esaplandı. Ásirese: 
1) Mektep jasında
ǵ
ı balalardı ulıwma tálimge tartıw isin dawam ettiriw. 

---

2) Oqıw-tárbiya islerin qayta qurıw hám sıpatın jaqsılaw, pán tiykarların 
joqarı siyasıy-ideyalıq dárejede oqıtıw, oqıwshılar
ǵ
a zárúrli dene tárbiyasın beriw, 
jaslardı jámiyetlik- paydalı islerge qatnastırıw. 
3) Xaliq arasında siyasıy a
ǵ
artıw islerin alıp barıw. 
Urıstan keyingi jıllarda mekteplerdegi tálim mazmunı hám oqıtıw usılları 
túpten ózgerdi. 
1946-48 jıllarda partiyanıń ideologiya máselelerine qaray bir qatar qararlar 
qabıl etildi. 
1951-55 jıllar
ǵ
a belgilengen besinshi bes jıllıq rejede politexnika tálimine 
ulken orın berildi. Oqıwshılar
ǵ
a politexnikalıq bilim beriwdi tereńlestiriw 
maqsetinde 1954-55 jıllardan baslap RSFSR mekteptelerinde jańa oqıw dásturi 
járiyalandı hám bul dástur boyınsha 1-1V klasslar
ǵ
a miynet sabaqları kiritildi, V-
V11 klasslarda ustaxanalarda hám oqıw tájiriybe maydanlarında ámeliy 
shını
ǵ
ıwlar, V111-X klasslarda mashinasazlıq, elektronika
ǵ
a tiyisli praktikumlar 
ótkerildi. Oqıtıwshılardıń ilimiy hám arnawlı tayarlı
ǵ
ına bol
ǵ
an talaptıń ósiwine 
baylanıslı 1952 jıldan baslap oqıtıwshılar institutları pedagogika institutlarına 
aylandırıldı. 
SSSR Joqarı Keńesi «Xalıq tálimi haqqında nızamdi» tastıyıqladı hám 1974 
jıl 1 yanvardan baslap ámelge asırıw haqqında qarar qabıl etti. 
Baslan
ǵ
ish mekteplerde tórt jıllıq baslan
ǵ
ı
ш
tálimnen úsh jıllıq baslan
ǵ
ısh 
tálimge ótiw ámelge asırıldı. 
Tolıqsız jeti jıllıq orta mektep shólkemlestirilip, ulıwma májburiy segiz jıllıq 
mektepti tamamla
ǵ
an oqıwshılar tómendegi oqıw orınlarında oqıwı múmkin edi. 
Olar: 1) Tolıq ulıwma tálim orta mektepleri (1X-X klasslar) 2) oqıw múddeti úsh-
tórt jıllıq bol
ǵ
an texnikumlarda 3) professional hám ulıwma tálimdi birgelikte 
beretu
ǵ
ın professional-texnika ilim orınları 4) isshi hám awıl jasları mektepleri. 
Oqıwshılardıń jámiyetlik-paydalı miyneti máselesinde bir qatar ilim- izertlew 
jumısları alıp barıldı. Bir qatar pedagogika tariyxı hám teoriyasına tiyisli 

---

monografiya, qollanbalar jaratıldı. Ilimpazlardan N.K.Goncharov, I.A.Kayrov, 
I.T.Ogorodnikov, P.N. Shimbirev, Lunacharskiyler sabaqlıqlar jarattı. 
Urıs jıllarında áskeriy-fizkul’tura sabaqlarınıń saatları kóbeydi. Ol 1-klasstan 
baslap ótile basladı. 
Urıstıń dáslepki kúnlerinen baslap Ózbekstan
ǵ
a kóplep jas balalar hám 
úlkenler evakuaciyalandı. 1942 jılı evakuaciya qılın
ǵ
anlar sanı 716 mıń
ǵ
a jetti. 
1943 jılı Ózbekstanda 154 balalar uyi bar edi. Ol 1945 jıl
ǵ
a kelip 242 ge, onda
ǵ
ı 
tárbiyalanıwshılar sanı bolsa 31.500 ge jetti. 
Respublika boyınsha 1940—1941 oqıw jılında 36267 mu
ǵ
allimnen 30616 
sı qaldı. Frontqa ketken mu
ǵ
allimlerdiń ornın toltırıw ushın qısqa múddetli 
mu
ǵ
allimlerdi tayarlaw kursları ashıldı. 1941 jıldan 1943 jıl
ǵ
a shekem onı 16 mıń 
mu
ǵ
allim pitkerip shıqtı.
Ózbekstan jergilikli Sovetleri, burın
ǵ
ı SSSR XKS kórsetpesine muwapıq 
1943 jıldıń 1 yanvarınan baslap 8—10-klass oqıwshıları oqıw ushın haqı tólewden 
azat etildi.
Klassta qalıwshılar sanı 1946 jılı 37% ti quradı. Ózbekstan tariyxın 
úyreniwge jámi 52 saat ajratıl
ǵ
an bolsa, baslawısh mekteplerdegi russ tili 
saba
ǵ
ına 1600 saat ajratıldı.
1951—55 jılları politexnika tálimine úlken itibar qaratıldı. 1957—58 oqıw 
jılınan 
baslap 
ayrım, 
sonıń 
ishinde 
Qaraqalpaqstan 
pedinstitutında 
respublikamızdıń baslawısh mektepler ushın joqarı ma
ǵ
lıwmatlı mu
ǵ
allimler 
tayarlanıla basladı.Baslawısh mektepler 4 jıllıqtan 3 jıllıqqa túsirildi. 
1959—1975-jıllarda respublikada internat-mektepler, arnawlı mektepler 
hám kúni uzaytırıl
ǵ
an mektepler tarmaqları rawajlandırıldı. 
70—80-jıllarda Ózbekstan mekteplerinde ahwal sıpat ja
ǵ
ınan ózgerissiz 
qaldı. Lekin oqıwshılar sanı artıp bara berdi. Máselen, 1945—46-oqıw jılında jámi

---

4525 mektep bolıp, olarda 998 mıń oqıwshı oqı
ǵ
an bolsa, bul kórsetkish 1970—
71-oqıw jılına kelip 7072 ge, oqıwshılar sanı bolsa 3 mln.164 mıń
ǵ
a jetti.
1970—1980-jıllarda xalq bilimlendiriwi ushın mámleket tárepinen ajratıl
ǵ
an 
ǵ
árejet 11% ten 8% ke kemeyip ketti.