Microsoft Word педагогика тарихы кейинги вартант

3.10. Keyqawıstıń «»Qobusnama shı
ǵ
armasınıń tárbiyalıq

---

áhmiyetleri. 
Keyqawıs shama menen 1021—1022 jıllarda tuwıl
ǵ
an. Onıń ózi hám úrim-
putaqları Tabarıstanda ya
ǵ
nıy házirgi Kaspiy teńiziniń qublasında jasa
ǵ
an. Lekin 
Keyqawıs haqqında tolıq ma
ǵ
lıwmatlar joq. Ol 60 jaslar shamasında óziniń pútkil 
ómiri dawamında kórgen-bilgenlerin «Qobusnama» shı
ǵ
arması arqalı jazıp 
qaldır
ǵ
an.
«Qobusnama» Shı
ǵ
ısta Irannıń ózinde saqlanıp kiyatır
ǵ
an dástúrge muwapıq
aqıl-násiyat formasında jazıl
ǵ
an. Lekin onıń «Qobusnama» dep atalıw sebebine 
kelsek, onıń ulıwma Qobusqa baylanısı barlı
ǵ
ı haqqında esletip ótilmeydi. 
Shamsul Qobus óz dáwiriniń ilimli adamlarınıń biri bol
ǵ
an, qosıqlardıda 
jaz
ǵ
an. Óziniń húkimranlı
ǵ
ı dáwirinde sarayına óz zamanınıń eń aldıń
ǵ
ı pikirlew 
dárejesine iye bol
ǵ
an adamlardı jıyna
ǵ
an. Sol waqıtta
ǵ
ı paytaxt bol
ǵ
an Jurjandı 
iri mádeniy oray
ǵ
a aylandır
ǵ
an, Tarixıy dáreklerde Qobustı óziniń arab tilinde 
jaz
ǵ
an, 3 kitaptan ibarat bol
ǵ
an belgili «Nomalar»ınıń bol
ǵ
anlı
ǵ
ı kórsetiledi.
Keyqawıstıń «Qobusnama»sı Iranda 8 mártebe basıp shı
ǵ
arıladı. Olardıń 
ishindegi eń belgilileriniń biri Rizo Qulixan Hidoyat tárepinen 1890—1891
jıllarda basıp shı
ǵ
arıl
ǵ
anı bolıp esaplanadı. Bul shı
ǵ
arma sońınan Bombeyde,
Isfaxanda Urduni Baxtiyariy tárepinende basıp shı
ǵ
arıladı. 
«Qobusnama» kóplep Shı
ǵ
ıs hám Batıs tillerine awdarma jasaladı. Atap 
aytqanda, 1432 yılda Merjomak Ahmad ibn Ilyos tárepinen, 1705 jılı Hasan
pashsha Nazmizoda Murtoza tárepinen, 1881 jılı Qazan tatarları tilinde
Qayum Nosiriy tárepinen, 1860 jılı Muhammad Rizo Ogahiy tárepinen ózbek 
tiline, Batısta nemis, francuz, ingliz tillerine awdarma jasaladı hám basıp 
shı
ǵ
arıladı. 
«Qobusnama»nıń keshegi qızıl imperiya dáwirinde adamlardı aqılıy, ádep-
ikramlılıq jaqtan tárbiyalawda
ǵ
ı áhmiyeti ústem klasslardıń ádep-ikramlılı
ǵ
ın 

---

propagandalawshı shı
ǵ
arma dep bahalandı. Keykawıstıń Watan haqqında
ǵ
ı, kásip-
ónerdi joqarı bahalawshı, bilimlerdi iyelew haqqında
ǵ
ı pikirleri diniy kóz-
qaraslar dep qaralandı. Shı
ǵ
armanıń qunlılı
ǵ
ı onıń ádebiy-kórkemliginde, til 
ózgesheliginde dep belgilendi.
Shı
ǵ
armada 3 nárse DOS hám dushpanlar
ǵ
ada ashıq bolsın deydi: Olar úydiń 
esigi, dasturxan hám shıjlannıń bawı.
Keykawıs aqıl haqqında pikir bildirgeninde insan qábiliyatınıń bir qıylı 
emesligin, insan aqılınıń tuwma – tabi
ǵ
ıy hám kásiplik bolıp bólinetu
ǵ
ınlı
ǵ
ın 
esletip ótedi. 
Keyqawıstıń kórsetip ótkenindey bul miynetiniń 44 babında tómendegi 
ba
ǵ
darlar boyınsha tárbiya beriwdiń zárúrligin kórsetip ótedi: 1. Bilim alıw 
haqqında. 2. Óner iyelew hám hár túrli kásip iyeleri haqqında. 3. Turmıs hám 
minez-qulq-ádep-ikramlılıq qa
ǵ
ıydaları haqqında. 4. Fizikalıq jetiskenlik 
haqqında. 
Keyqawıs bilim menen aqıldıń áhmiyetin joqarı bahalap, onı mal-
dún’yadanda joqarı qoyadı. Ol ilim menen birge kásip-ónerdiń zárúrliginede 
ayrıqsha toqtaladı. Kásip-óner iyelewdi bilim menen qosıp alıp barıwdıń zárúrligin 
kórsetip ótedi.
Ol adamlardı 4 taypa
ǵ
a bóledi. 
1-si kóp nárseni biledi hám jáne bilgisi keleberedi. Bunday adamlardı 
ilimpazlar dep ataydı hám olar
ǵ
a boysınıwdıń zárúrligin esletip ótedi. 
2-si, bilmegen nársesin biliwge háreket etedi, olar ıqlaslı adamlar bolıp,
bunday adamlar
ǵ
a úyretiw kerek deydi.
3-si bilgeninde bilmeydi, uyqıda jasa
ǵ
anday jasap atır, olardı oyatıw kerek. 
4-si bilmeydi hám bilmeytu
ǵ
ınında tán almaydı. Bular ashıwshaq adamlar 
bolıp, olardan qashıw kerek deydi. 
Keyqawıs shańaraqta atanıń wazıypası hám minnetine ayrıqsha toqtalıp ótedi. 
Onıń kórsetiwi boyınsha perzent tuwıl
ǵ
anda o
ǵ
an jaqsı at tańlap qoyıw, onnan soń 

---

aqıllı hám mehriban tárbyashı-ustaz
ǵ
a tapsırıw, oqıtıw, úlkeye basla
ǵ
anda kásip-
óner úyretiw, áskeriy isler menen tanıstırıw, suwda júziwdi úyretiw deydi.
Keyqawıs atanıń qattıqol bolıwın, biraq perzentlerin ózi jazalamawın usınıs 
etedi. Lekin atadan bala iymenip tursın, bolmasa ol ata-ananı qor etedi dep 
kórsetedi.
Ol uldı úylendiriw, qızdı turmısqa beriw, DOS tańlaw hám basqada máseleler 
boyınsha óziniń unamlı pikirlerin bildirip ótedi. 
Demek, Keyqawıstıń «Qobusnama» shı
ǵ
arması XI ásirdegi jarıq kórgen eń 
ullı, tárbiyalıq mazmun
ǵ
a iye shı
ǵ
arma bolıp esaplanadı.