Microsoft Word O'quv qo'llanma

45 
- 
rasm. 
 
46 
- 
rasm 
Mazkur masalani tahlili shuni ko‘rsatadiki, simmetrik uch atomli molekulalarda 
atomning tebranishi bo‘yicha (masalan CO
2
molekulasi) beriladigan murakkab 
masalalarni yechishga o‘quvchilarni tayyorlaydi. 45-rasmda xuddi shunday 
tebranma sistemalarning mexanik modeli keltirilgan. Bu yerda turli chastotali ikki 
xil qarama-qarshi fazada (45 a rasm) yoki bir xil fazada (45 b rasm) kislorod 

---

115
atomlari tebranishi sodir bo‘lishi mumkin. Ikkinchi hol katta qiziqish uyg‘otadi. 
Mexanik tebranishlar uchun ekvivalent sxemani 45-a rasmda ko‘rsatilganidek 
tasvirlash mumkin. Bu hol qattiqligi (bikrligi) k
um.
=2k prujina (k-har bir 
prujinaning qattiqligi) da massalari 2m
0
va m
s
bo‘lgan jismlarning tebranishiga 
mos keladi. U holda yuqorida keltirilgan masaladagi (14) formuladan foydalanib, 
sistemaning tebranish davrini quyidagicha yozish mumkin. 
k
m
m
m
m
T
c
c
)
2
(
2
0
0



O‘quvchilarning o‘zlariga qiyosiy elektr sxemasini tuzishni (46 b rasm) , 
elektr tebranishlar davrini topishni va olingan formulani taqqoslash taklif etilsa 
maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Quyidagi masalani yechish bilan tebranma sistemalarda energiyaning 
aylanishini tasvirlash mumkin.
3-masala.
Yuqori qismi mahkamlangan, qattiqligi k bo‘lgan va uzun 
bo‘lmagan prujinaga m massali jism osilgan. Prujinaning massasini hisobga olgan 
holda tebranish amplitudasini va uning maksimal uzayishini aniqlang. Ekvivalent 
elektr sistemalar uchun qiyosiy kattaliklarni toping.
Mexanik tebranma harakat qilayotgan sistemalarga (masalan: vertikal 
mayatnik) yo‘nalishi va moduli doimiy F
og‘
og‘irlik kuchi ta’sir qiladi. Elektr 
sistemalarda esa doimiy kuchlanish manbalari mos keladi. 47-rasmda ekvivalent 
elektr sxemasi keltirilgan. Shunday qilib, mexanik tebranma sistemalardagi 
jismning ko‘chishiga – elektr tebranma sistemalardagi zaryad, tortishish kuchiga 
esa kuchlanish mos keladi. Ekvivalent elektr sistemalar uchun kondensatordagi 
zaryadning amplitudaviy qiymati hamda maksimal kuchlanishni topishimiz kerak.
49 rasm. 
Masalaning yechimini mexanik va elektr sistemalar uchun parallel olib 
boriladi.

---

116