Microsoft Word O'quv qo'llanma

5-jadval 
Suyuqlik oqimi 
V
J
 
Elektr zaryadi oqimi 
(tok zichligi
) 
 
q
J
 
Issiqlik oqimi 
Q
J
 
 
Bosim: 
p
Elektr potensial: 

Temperatura T 
Darsi qonuni: 
gradp
L
dx
dp
L
J
V
V
V




/
Om qonuni: 


grad
L
dx
d
L
J
q
q
q




/
Fure qonuni: 
gradT
L
dx
dT
L
J
Q
Q
Q




/
Filtrlangan suyuqlik 
massasi: 
dm
Elektr zaryadi miqdori 
dq
Issiqlik 
miqdori 
dQ
Qatlam qalinligi: 
dx
O‘tkazgich 
uzunligi 
dx
Qatlam 
qalinligi 
dx
Filtratsiya yuzasi: 
S
O‘tkazgich 
yuzasi: 
S
Devor 
yuzasi: 
S
hajm bo‘yicha 
o‘tkazuvchanlik 
V
L
Solishtirma elektr 
o‘tkazuvchanlik 
q
L
solishtirma issiqlik 
o‘tkazuvchanlik 
Q
L
Bu yerda ham bir jinsli va izotrop, g‘ovak va elektr o‘tkazuvchi hamda issiqlik 
tarqaluvchi muhitlar quyidagi ikki talabga bo‘ysunishi kerak. 
1. Sizish, issiqlik tarqalishi va elektr toki sohasi geometrik o‘xshash bo‘lishi 
kerak; 
2. Sizish, issiqlik tarqalishi va tok kuchi masalalariga qo‘yiladigan chegaraviy 
shartlar aynan bir xil bo‘lishi kerak.
Analogiya usulini masalalar yechishga qo‘llash ma’lum qulayliklarga olib 
keladi. Misol sifatida quyidagi masalani qarab chiqamiz. 
Masala:
Ikki g‘ishtlik va 2 sm qalinlikda shtukaturka (qumshuvoq) qilingan qo‘sh 
oynalik derazadan iborat bo‘lgan devorda issiqlik yo‘qolishini aniqlang. Bunda 
devor o‘lchami 3x3 m, deraza o‘lchami 1,8x1,8m. Xona ichining harorati +18
С
0
, 

---

110
ko‘cha harorati -15 
С
0
ga teng. Derazaning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti 
0,7431 
)
(
0
С
м
Вт

, shtukaturkaniki 0,6967
)
(
0
С
м
Вт

, havoniki 0,026 
)
(
0
С
м
Вт

, 
g‘ishtniki esa 0,8128
)
(
0
С
м
Вт

ga teng. 
Yechilishi: 
Bu issiqlik masalasini elektr zanjirini hisoblash masalasiga o‘tkazamiz. 
Devor va derazani parallel sistema deb qarasak (40-rasm) , shtukaturva va g‘isht 
qatlami ketma-ket, deraza va oyna ketma-ket va bularni o‘zaro parallel ulangan 
termoqarshiliklar deb hisoblash mumkin (41-rasm) .
40-rasm 
 
41-rasm 
Issiqlik oqimi berilgan materialning kesim yuzidan birlik vaqt ichida o‘tgan issiqlik 
miqdori bilan aniqlanadi: 
dt
dQ
J
Q
/

. U holda (11) ifodaga ko‘ra termoqarshilik: 
S
L
x
R
Q
Q



ga teng.
Ketma-ket va parallel ulash qoidalarini qo‘llab umumiy termoqarshilik uchun 
quyidagi ifodani olish mumkin. 
шт
гишт
х
ш
ш
дев
дер
Q
R
R
R
R
R
R
R
R







1
1
1
1
1
2
1
Bu ifoda orqali umumiy termoqarshilikni hisoblab, devor qalinligini 60 sm, 
deraza oynalar oralig‘ida havo qatlamining qalinligini esa 10 sm deb olsak (10)
ifodaga ko‘ra issiqlik yo‘qolishi 
400

Q
J
Vt ga tengligini topish mumkin. 
§ 2.4. Mexanik va elektromagnit tebranishlar o‘rtasidagi analogiya asosida 
masalalar yechish. 
Fizika kursini o‘qitishda mantiqiy tushunchalardan keng foydalaniladi. Bular 
ichida analogiya metodi alohida o‘rin tutadi. Maksvell o‘zining “Tabiatda 
analogiya” degan ma’ruzasida uni metodologik usul va ilmiy-tadqiqot vositasi 
sifatida qaragan. Keyinchalik u “Elektromagnetizm nazariyasi”ni, jumladan 

---

111
“Yorug‘likning elektromagnit tabiati”ni tushuntirishda mexanik va elektr kattaliklar 
o‘rtasidagi analogiyadan keng foydalandi. Bugungi kunda fizikadan masalalar 
yechishda o‘qituvchidan differensial yondashuvni taqoza qiladi, ya’ni talabani 
qobiliyatiga qarab a) eng sodda, b) o‘rtacha qiyinlikdagi, c) murakkab, d) ilmiy 
ijodiy izlanishga asoslangan masalalar tanlanadi. Fizikani o‘qitish tajribalari 
ko‘rsatadiki, “Elektromagnit tebranishlar” mavzusini o‘qitishda elektromagnit va 
mexanik tebranishlar haqidagi masalalar ular o‘rtasidagi anaologiyadan foydalanib, 
tahlil qilinsa samarali bo‘ladi. Bu turli tabiatli tebranish jarayonlari o‘rtasidagi 
umumiylikni aniqlash masalalarini yechishni ancha soddalashtiradi. Quyidagi 
jadvalda mexanik va elektromagnit tebranishlar o‘rtasidagi analogiya asosida 
masalalar yechish uchun zarur bo‘lgan mexanik va elektr kattaliklar keltirilgan.