Microsoft Word O'quv qo'llanma

120-rasm. Attraktorning umumiy ko‘rinishi 
Fraktal 
(lotincha 
fragere
– 
buzish, sindirish, taqsimlash
) – o‘ziga o‘xshash 
xususiyatlarga yoki masshtabli invariantlikka ega bo‘lgan ob’ektlar, ya’ni 
tuzilmaning turli masshtablarda takrorlanuvchi lavhalari sifatida namoyon bo‘ladi. 
«Fraktal» tushunchasini hozirgi zamon fani iste’moliga o‘tgan asrning 70 - yillarida 
B.Mandelbrot kiritgan. Fraktallar – bu shunday sun’iy ob’ektlarki ularning o‘lchami 
va yo‘nalishlari xilma-xil lekin shakli bo‘yicha bir-biriga o‘xshash bo‘lgan geometrik 
bo‘laklardan (fragmentlardan) iborat bo‘lgan ob’ektlar. Boshqacha so‘z bilan 
aytganda, fraktal strukturalar fazo masshtabining o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lmagan 
(invariant) , o‘ziga o‘zi o‘xshash shaklda bo‘lgan geometrik takrorlanuvchi 

---

276
xususiyatga ega bo‘lgan ob’ektlardir. Agar bunday ob’ektlarga turli fazo 
masshtablaridan qaralganda, ularda aynan bir xil bo‘lgan fundamental elemenlarning 
doimiy ketma-ketligini kuzatish mumkin bo‘ladi. 
Fraktallar - tabiiy jarayonlarning geometriyasi. Tabiat kitobi fraktallar tilida 
yozilgan. Xaotik strukturalarga ekvivalent bo‘lgan matematik figuralar. 
Fraktallarning ko‘rinishlari quyidagi rasmlarda aks ettirilgan.
 
121-rasm. Fraktallarning ko‘rinishlari 
Pedagogikada sinergetikaning qo‘llanishi
Sinergetikaning ta’lim sohasiga kirib borishi natijasida, ta’lim-tarbiya 
jarayonining ham “sinergetikligi” ya’ni, o‘zini-o‘zi tashkil etish xususiyati 
to‘g‘risidagi g‘oyalar o‘z tasdig‘ini topmoqda. 
Pedagogik sinergetika deganda, endigina shakllanib borayotgan pedagogik 
bilim sohasi tushuniladi. Uning dunyoqarashi esa avvalo pedagogik sistemaning 
o‘zini-o‘zi tashkil etish nazariyalari, tamoyillari va qonuniyatlarida o‘z aksini 
topmoqda. 
Bajarilayotgan tadqiqotlar sinergetik konsepsiya jamiyatning turli qatlamlarini, 
shu jumladan ta’lim sistemasi kabi murakkab, nochiziqli, ochiq bo‘lgan sistemalarni 
yanada chuqur bilish-anglashga ko‘maklashuvi mumkin ekanligini ko‘rsatmoqda. 
O‘zini-o‘zi tashkil etish nazariyasi nuqtai nazaridan pedagogik jarayonlarni 
talqin etish murakkab bo‘lsada, lekin muhim vazifalardan hisoblanadi. Hozirgi paytda 
pedagogika bo‘yicha mavjud bo‘lgan darsliklarda, ma’lumotnomalarda