Microsoft Word nemis va ozbek tillarida soz birikmalari doc

       2. BOB. ERGASHISH YO‘LI BILAN TUZILGAN SO‘Z BIRIKMALARI 

---

 

21

 

2.1. Otli birikmalar 

 

Tobe  bog‘lanish  (ergashish)  yo‘li  bilan  tuzilgan  so‘z  birikmalari  ikki 

komponentdan  –  tobe  (Anglied)  va  hokim  (Leitglied,  Kern)  so‘zlardan  tarkib 

topadi. 

 

Bunday birikmalar har ikki tilda ham ikki asosiy guruhga ajratiladi: 

 

Otli birikmalar (Substantivische Wortfügungen) 

 

Fe’lli birikmalar (Verbale Wortfügungen) 

 

Otli birikmalarning hokim so‘zi ot bo‘ladi, fe’lli birikmalarning hokim so‘zi 

esa fe’l bilan ifodalanadi. 

 

Otli  birikmalar  nemis  va  o‘zbek  tillarining  har  ikkalasiga  ham  xos.  Uning 

quyidagi ko‘rinishlari mavjud: 

 

2.1.1. Ot + ot 

 

O‘zbek  tilida  bunday  birikmalarning  komponentlari  bir-biri  bilan 

quyidagicha birikadi: 

 

a) bitishuv orqali: chit ko‘rpa, yog‘och qoshiq kabi. 

 

Bu  xil birikmalardagi aniqlovchilar  nemis  tilida  material  nomini bildiruvchi 

otlardan yasalgan nisbiy sifatlarga to‘g‘ri keladi. Masalan: 

 

ein goldener Ring, 

 

eine hölzerne Wand kabi. 

 

b)  o‘zbek  tilida  aniqlovchi  ot  belgisiz  qaratqich  kelishikda  bo‘lib, 

aniqlanmish egalik qo‘shimchasini oladi. Masalan: 

 

shahar kengashi kabi. 

 

Nemis tilida bu xildagi otli birikmalar ot + belgisiz kelishikdagi ot modelida 

tuzilgan birikmalarga to‘g‘ri keladi. Masalan: 

 

ein Stück Brot, 

 

ein Glas Tee, 

 

eine Reihe Autos, 

 

eine Stunde Erholung. 

---

 

22

 

d) o‘zbek tilida belgili qaratqich kelishikdagi ot ikkinchi bir ot (hokim so‘z) 

ga ergashadi, hokim so‘z esa egalik qo‘shimchasi bilan qo‘llanadi. Masalan: 

 

Akamning kitobi, 

 

Mahmudning kitobi kabi. 

 

Nemis  tilida  bunday  birikmada  qaratqich  kelishikdagi  ot,  odatda  konkret 

yoki ma’lum bir predmet nomi bo‘ladi. Ular quyidagi modellar bo‘yicha tuziladi: