|
Fohishalik va jinoyatchilik
Jinoyatchi va fohishalar anatomik va psixologik munosabatlarda
o‘xshashdirlar. Xuddi biridagi kabi, boshqasida ham axloqiy tuyg‘u-
larning xuddi o‘sha nuqsonlarini, o‘sha toshbag‘irlik va erta paydo
bo‘layotgan yovuzlikka moyillikni, jamoatchilik fikriga befarqlikni
ko‘rish mumkin. Shular tufayli biri jinoyatchining, boshqasi esa fohi-
shaning holatiga bir xildagi ehtiyotsizlik, yengiltaklik va yalqovlik,
kekkayish va shovqinli o‘yin-kulgiga, aysh-ishrat va kayf-safoga
ishtiyoq kabi osongina ko‘nikadi. Fohishalar orasida hayratomuz
ravishda o‘g‘rilik, tovlamachilik va tan jarohati yetkazish kabi nisba-
tan yengil jinoyatlar sodir etish tarqalgan. Psixologik nuqtai nazardan
fohisha xuddi o‘sha jinoyatchiga o‘xshaydi, agar u jinoyat sodir
etmayotgan bo‘lsa, buning sababi – uning jismoniy zaifligi va aqliy
rivojlanishi cheklanganligidadir, yana undan ortig‘i, fahshda u o‘zining
barcha istaklarini qondirish vositasiga ega va shuning uchun eng kam
energiya sarflash qonuniga ko‘ra, u aynan shu vositani boshqasidan
ustun qo‘yadi. Shunday qilib, fohishalik ayollar huquqbuzarligining
o‘ziga xos shaklidir. Og‘ir yoki uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatlarni
sodir etgan haqiqiy jinoyatchi ayollar, har doim o‘zlarida u yoki bu
jihatdan yirik anomaliyalarga ega bo‘lgan holda, erkaklardan ancha
ustun bo‘lgan g‘aroyib axloqiy buzuqligi bilan ajralib turishadi va
biologik nuqtai nazardan qaraganda sof erkakcha xarakterga ega
bo‘ladilar – bir so‘z bilan aytganda, ularga ayollik xususiyatlaridan
mustasno ayollar deb qarash kerak. Shunday qilib, bizning haqiqiy
ayollar jinoyatchiligini aynan fohishalikda ko‘rish mumkinligi
to‘g‘risidagi nuqtai nazarimiz tasdig‘ini topadi. Endi bizga nima uchun
fohishalar orasida aynan yengil, ahamiyatsiz bo‘lgan jinoyatlar ustun
26
turishi tushunarli bo‘ladi. O‘z tabiatiga ko‘ra, jinoyatchi bo‘lganlari
holda, ular hamma jinoyatchilar uchun umumiy bo‘lgan yo‘ldan, lekin
faqat ma’lum chegaralarga qadar borishadi, ushbu chegaralar orqasidan
esa jinoyatchilik endi o‘zgacha, o‘ziga xos shaklda, fohishalikda
namoyon bo‘la boshlaydi. Biz yoshligida o‘g‘ri bo‘lgan, ulg‘ayganidan
keyin esa o‘g‘rilikni tashlab, fohishaga aylangan ko‘p qizlarni
bilardik
1
.
Lombrozo nazariyasining izdoshlari orasida deviant shaxsning
shakllanishiga evolyutsion yondashuv muallifi V.V. Djosni eslatib
o‘tish zarur. Jonli tabiatning evolyutsion rivojlanishi, Djosning fikriga
ko‘ra, «homo sapiens» - tabiat ne’mati bo‘lgan «ongli odam»ni
yaralishida to‘xtab qolmadi, balki o‘zining tur ichida rivojlanishini
davom ettirmoqda. Odamning evolyutsion rivojlanishi natijasida uni
ikki turga: oliy tur - homo pontific – olamga ratsional va irratsional
munosabatini birlashtira olgan odamlar, va quyi tur - delikventlar,
homo criminalis - o‘z istaklarini asabiy ravishda boshqaradigan
odamlarga ajratiladi. Djosaning fikriga ko‘ra, aynan delikventlar,
evolyutsion (rivojlanish) zinapoyada hammadan ko‘ra hayvonlarga
yaqin turadilar, chunki ularning tashvishlaridagi aks ehtiyoj bevosita
faolliklarini asoslaydi, ularning bu ehtiyojlarni qondirish borasidagi
harakatlari esa g‘ayriixtiyoriy va impulsiv ravishda sodir etadilar.
Holbuki, bu evolyutsion rivojlanish kishining o‘z ehtiyojlarini
qondirishini hayvondan farqli o‘laroq, o‘z instinktiga asosan emas,
balki o‘zining o‘tmishdagi tajribasi va ko‘zlagan maqsadiga asosan
amalga oshiradi. Zero maqsadni ko‘zlash, xuddi borliqqa ratsional
yondashuv kabi, irratsional yondashuvga ham asoslanishi mumkin, deb
hisoblaydi Djos.
Bu dunyodagi barcha o‘zgarishlar mazkur mantiqni o‘zlashtirgan
kishi uchun tushunarli va oldindan ma’lumdir. O‘z axloqini bu
mantiqqa bo‘ysundirgan kishining harakatlari doimo oldindan kutilgan
natijaga olib keladi. O‘z ehtiyojini qondirish uchun odam o‘zi uchun
faqatgina uni ko‘zlangan maqsadga olib keluvchi harakatlarni tanlaydi.
1
Qarang: Ломброзо Ч. Гениальность и помешательство. – М., 1995
– С. 275
27
Irratsional dunyoda hamma narsa insonga noma’lum bo‘lgan
qonunlar, go‘yoki tasodifan, lekin kimningdir xohishi bilan sodir
bo‘ladi. Inson bu dunyoda go‘yoki tavakkaliga harakat qiladi. U oldiga
maqsadlar qo‘yadi, kelajakni oldindan sezadi, biroq bunga to‘liq
ishonch hosil qila olmaydi. Irratsional olam kimgadir xayrixoh bo‘lishi
mumkin, bunday odamning «omadi yurishadi», yoki aksincha,
dushmanlik ruhida bo‘lishi mumkin, undan «omad yuz o‘giradi».
Irratsional dunyoda xuddi ratsional dunyodagi kabi o‘z faoliyatini
rejalashtirish mumkin. Ammo agar inson o‘z iqtidoriga ortiqcha baho
berib yuborsa, manzilga toshbaqadan oldin yetib borishiga ishonib,
yarim yo‘lda qolib ketgan quyonning ahvoliga tushib qoladi.
Irratsional dunyoda butunlay hamma narsani bilish mumkin emas,
chunki irratsional olam – bu obyektiv umumiy olamdir. Inson uchun u
doimo - «kimnikidir», bu dunyoda u faqat «mehmonda» bo‘lishi
mumkin, xolos. Ratsional olam esa subyektivdir, inson butun hayoti
davomida o‘zini boshqa odamlarning ratsional fikrlari bilan tekshirib,
uni obyektivlikka yaqinlashtirishga intilgan holda tiklaydi. Lekin bu
obyektivlik doimo nisbiydir.
Ratsional va irratsional dunyo nisbati turli odamlarda sezilarli
darajada farq qilishi mumkin. Masalan, yovvoyi yoki qabila bo‘lib
yashaydigan xalqlarda olamga nisbatan irratsional, rivojlangan (mada-
niylashgan) xalqlarda esa - ratsional munosabat ustun turadi. Biroq
maqsadni ko‘zlashning rivojlanish an’anasi mazkur qutblarning ajralib
ketishida emas, balki sekin-asta yaqinlashuvida yotadi. Bunday holda,
deb hisoblaydi Djos, kishining rivojlanishi insoniyatning inson-jinoyat-
chidan taqvodor bo‘lishga – xudo tomonga yuz burishini eslatadi.
Vaqt o‘tishi bilan, ta’kidlaydi Djos, evolyutsion rivojlanish, tabiiy
saralash orqali o‘tib, kishining hozircha yagona ko‘rinishini ikki turga
bo‘ladi. Oliy tur – (o‘zini xudo deb da’vo qiluvchilar) pontifeksmenlar
- va quyi, delinkventmenlar deb nomlanuvchi pontifeks-odam va
odamsifat maymun o‘rtasidagi oraliq ko‘rinishdagi odamlar. Djosning
fikricha, mazkur bo‘linishni, insoniyatni «odamlar» va «odam emas-
lar»ga ajratish uncha katta xato bo‘lmaydi. Zero, delinkventmenlar
turining shakllanishi birlamchi hisoblanadi va ayni vaqtda, pontifeks-
menlar turidan ko‘ra o‘nglanish ehtimoli mavjud.
28
Do'stlaringiz bilan baham: |
