|
XULOSA……………………………………………………..……....51
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
..…….…………53
3
KIRISH
Hozirgi davrda, ya’ni jamiyatimizda ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy
rivojlanish yuz berayotgan bir vaqtda Respublikamizning ravnaqini ko’zlash
maqsadida asosiy e’tiborning yoshlarning aqliy, jismoniy barkamolligiga,
demak, sog’lom har tomonlama yetuk komil avlodni shakllantirishga
insonparvarlik na’munasidir.
Davlatimiz rahbari tomonidan butun dunyo konvensiyasi, O’zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasining 46-moddasida, “Ta’lim to’g’risida”gi
Qonunning 23-moddasida maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar shaxsini
shakllantirish masalalarida ta’limning tarbiyaning o’rni va ahamiyati belgilab
qo’yilgan.
O’zbekiston Respublikasi mustaqillika erishgach, aholi salomatligini
muhofaza qilishga, nogironlikni oldini olishga va nogironlarning jamiyatning
teng huquqli a`zolari sifatida uyg’unlashib ketishi uchun qulay pedagogik
shart-sharoitlar yaratishga qaratilgan ko’plab ijtimoiy tadbirlar amalga
oshirilmoqda.
Mustaqil O’zbekistonimizda bolalikdan nogironlar ijtimoiy himoya
qilinmoqda. O’zbekiston Prezidenti farmoniga binoan 2005 yilning “Sihat
salomatlik yili” deb e’lon qilinishi bolalikdan boshlangan bolalarni sog’lom
va baquvvat bo’lib kamol topib borishini ta’minlash mamlakatimizda o’ta
dolzarb vazifa ekanligi va “Sog’lom avlodni” qaror toptirishning hal etilishi
muhim vazifa ekanligini ta’kidlaydi. Mustaqillik tufayli mamlakatimizdagi
ko’plab sohalarda bo’lgani kabi nogironlarning ijtimoiy-iqtisodiy
manfatlarini himoya qiluvchi turli nogironlar (toifalaridan qa’tiy nazar) ning
manfatiga qaratilgan bir qator farmonlar, qarorlar qabul qilindi.” Har qanday
millatning ravnaqi, umubashariyat tarixida tutgan o’rni, mavqei va shuxrati
bevosita o’z farzandlarining aqliy jismoniy yetukligiga bog’liqdir”, deydi.
Yurtboshimiz Islom Karimov shu ma’noda hozirgi vaqtda O’zbekistonda
4
ta’lim tarbiya sohasini isloh qilishining asosiy omillaridan biri “shaxs
manfaati” va “ta’lim ustunvorligidir”
Shu nuqtai nazardan qaraganda, hozirgi kun talabi maktabgacha ta’lim
yoshidagi bolalar shaxsini shakllantirish, ta’limning tarbiya berishda maxsus
bog’cha tarbiyachisining defektolog, lagapedlar zimmasiga katta mas`uliyat
yuklamoqda.
Bola shaxsining har tomonlama kamol topishida nutqning to’g’ri
rivojlanishi juda katta ahamiyatga ega. Chunki nutq kishilararo milliy boylik,
tarbiya, ta’lim, ijodiyotga qimmatli aloqa vositasidir. Shu boisdan ham
bolalarga nutqni puxta egallash o’z fikrini to’liq ifoda etishni o’rgatish
lozim. Lekin, afsuski, ba’zi bolalarda nutq buzilishlarining tuyrli ko’rinishlari
uchraydi.
Bunday nutq kamchiliklariga ega bo’lgan bolalar o’z fikrlarini nutq
orqali to’liq ifoda etib bera olmaydilar.
Tilning funksional va tuzilish jihatdan noto’g’ri rivojlanishi ana
shunday nutq bo’zilishlariga sabab bo’ladi, bu esa bolalarning unga
moslashish, ko’nikish imkoniyatlarini ham chegaralaydi. Bunday nutq
kamchiliklariga bolaning umumiy nutqining to’liq rivojlanmaganligi ham
kiradi.
Sharqning ilk uyg’onish davri qomusiy olimlari (Abu Nasr Farobiy,
Abdurahmon Jomiy, Abu Ali Ibn Sino va boshqalar) fikrlarga qaraganda,
inson qalbi o’z tabiati bilan bir-biriga monand bo’lgan rohat nutq tovush va
ritmlarni yoqtiradilar. Chunki tovushlar insonlar va hayvonlar hayotidagi eng
zarur fanitorlaridanbiridir. Tovushning o’ziyoq ham insonni, ham hayvonni
hayajonlantiradi, biror qo’rqinchli voqea ro’y berganda esa u bir-birini
chaqirish vositasi sifatida qo’llaniladi va qayta rol o’ynaydi.
5
Nutq bola hayotida turli funksiyalarni: aloqa qilish, tajribalarni
o’zlashtirib olish, faoliyatini boshqarishni bajaradi. Bu sanab o’tilgan
funksiyalar maktabgacha ta’lim davrida shakllanadi.
Nutq inson faoliyatini boshqarish vositasidir. U xotira va idrok
jarayonlarini tashkil etadi. Shunday ekan bu vazifalarni amalga oshirishda
nutqni to’liq rivojlanmagan maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarni
logopedik mashg’ulotlar yordamida nutqiy kamchiliklarini bartaraf etish
muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki maktabgacha ta’lim bola shaxsini
sog’lom va yetuk, maktabda o’qishga tayyor tarzda nutqini shakllantirish
maqsadini ham ko’zlaydi.
Nutq kamchiliklariga ega bolalarga maxsus logopedik ta’sir
ko’rsatishning ahamiyatining ko’pgina tadqiqotchilar ham takidlaganlar
(L.Mo’minova, R.Shomahmudova, M.Agapova, S. Boboyeva va boshqalar)
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga tarbiya berishda ularni har
tomonlama shakllantirib borishda milliy istiqlol ruhi bilan sug’orilgan o’quv
metodik qo’llanmalarni, milliy ta’lim tarbiya yo’lida xalq pedagogikasi
an’analarini o’yin asosida qo’yish masalalari ko’tarilgan va shu muommoni
hal etish yo’llarini izlab topish maxsus pedagogika, ya’ni logopediya fanining
o’z oldiga qo’ygan muommolaridan biri hisoblanadi.
Bolalar shaxsini rivojlantirishda ta’lim tarbiyaning ahamiyatiga urg’u
berib, o’zining qimmatli fikrlarini bebaxo asarlarida bayon etgan. Abu Ali
Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Abu Nasr Farobiy, Abdulla avloniy,
Munavvar Qori va boshqalarbolaning kamolatga etishishida o’yin
faoliyatining mohiyatini ilmiy nuqtai nazardan tushuntirib borganlar.
Maktabgtacha ta’lim yoshidagi bolalarning o’yin faoliyati Vigotskiy, S.
Rubinshteyn, A.N. Leontev, Ch. A.Arkin, M. Vohidova, V.V. Davidova,
E.G’oziyeva, S.I Yankovskiy va boshqalarning asarlarida ham bola nutqini,
shaxsini rivojlantirishtirishda bo’g’inlarning ahamiyati haqida e’tiboriga
moyil fikrlar bildirilgan.
6
Lekin nutqini to’liq rivojlanmagan bolalarda logopedik mashg’ulotlar
jarayonida logopedik o’yinlarning rasm va ahamiyati haqida o’quv
qo’llanmalar, metodik tavsiyalar yo’q hisobida.
Yuqoridagi fikrlarga asoslanib, “Logopedik mashg’ulotlar jaroyonida
logopedik o’yinlarning roli ” tadqiqot muammosi, tadqiqot mavzusi qilib
tanlab olindi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
