|
Áîø=àðóâ îáúåêòè
Áîø=àðèëóâ÷è òèçèì
Èíñîí
4.1.-chizma. Boshqaruv ob`ekti va sub`ektining o`zaro aloqasi. Korxonada boshqaruvning ta`siri boshqaruv ob`ektiga yo`naltirilgan bo`lib, ishlab chiqarish va xo`jalik yuritish jarayonlari, ishab chiqarish uskunalarini ekspluatatsiya qilish, turli miqyosdagi meqnat kooperatsiyasi va qokazolar boshqaruv ob`ekti bo`lishi mumkin. Boshqaruv sub`ekti esa qoidaga ko`ra, korxona raqbari yoki boshqaruv ob`ektlarini maqsadli ravishda boshqarishni amalga oshiruvchi xizmat raqbarlaridir. Agar yuqorida keltirilgan misolga qaytadigan bo`lsak, orkestr, bu –
boshqaruv ob`ekti, dirijer esa, boshqaruv sub`ektidir.
Boshqaruv ob`ektlari va sub`ektlari doimo o`zaro aloqada bo`lib, bunda asosiy o`rin boshqaruv ob`ektiga, ya`ni boshqaruvchi tizimga ajratiladi. Boshqaruv ob`ektining mazmuni, unda yuz berayotgan o`zgarishlar boshqaruv sub`ekti vazifalari va qarakatlarini belgilab beradi. Bu esa boshqaruv shakllari va usullarini mukammallashtirishda aks etadi. Albatta, bu boshqaruv sub`ektlarining passivligini anglatmaydi, aksincha, boshqaruv tizimining bo`limlari shu boshqaruv tizimining eng faol qismini tashkil etadi va tavsiflaydi. Aynan boshqaruv sub`ekti ishlab chiqarish resurslari va asbob-uskunalardan foydalanish siyosatini belgilaydi, ishlab chiqarish vositalarining ishchi kuchi bilan birlashuviga ko`maklashadi. YA`ni korxonaning nima, qachon, qaerda, kimga ishlab chiqarish bilan bog`liq bo`lgan siyosati, birinchi o`rinda boshqaruv sub`ekti tomonidan qal qilinadi. SHu sababli, boshqaruv ob`ektlari va sub`ektlari orasidagi aloqa, jumladan, ularning ichki tashkil qilinishi qanchalik mustaqkam bo`lsa, bir xil sharoitlarda ishlab chiqarish qamda boshqaruv tizimining samaradorligi shunchalik yuqori bo`ladi.
Boshqaruv faoliyati - boshqaruvchi shaxs yoki organ tomonidan boshqaruv amallarini bevosita va bilvosita komandalar (buyruq, tavsiya va ko`rsatmalar) shaklida ishlab chiqish va amalga oshirishdir. Boshqaruv amallari ishlab chiqarish jarayonining yakunlanishi uchun moddiy shart-sharoit vazifasini bajaradi. Aytish mumkinki, boshqaruv amallari boshqaruv faoliyati va natijalari o`rtasidagi bog`lovchi bo`g`in bo`lib xizmat qiladi.
Faoliyatning ushbu turi aqamiyati, aynan boshqaruv qarorlarini qabul qilish jarayonida korxonaning joriy va istiqboldagi siyosati shakllanishida namoyon bo`ladi. SHu jiqatdan kadrlarni to`g`ri tanlash va joylashtirish, ularning malakasi, o`zlariga yuklatilgan vazifalarni to`g`ri tushunishlari qam muqim aqamiyatga egadir. Amaliyot shuni ko`rsatadiki, qozirgi boshqaruvchilar uchun yaxshi muqandis, texnolog, konstruktor bo`lishning o`zigina kamlik qilib, ishlab chiqarish iqtisodiyoti, biznes- strategiya, marketing, xo`jalik ququqi va shu kabilarni bilish qam muqim aqamiyat kasb etadi. Faqat ushbu bilimlar majmuasiga va boy meqnat tajribasiga ega bo`lgan
taqdirdagina boshqaruvchilar bozor iqtisodyoti vazifalarini muvaffaqiyatli ravishda bajarishlari mumkin.
SHuni qam e`tiborga olish kerakki, boshqaruv faoliyati boshqaruv apparati (organi) tushunchasiga qaraganda keng talqin qilinadi. Boshqaruv faoliyati tarkibiga jamoatchilik tashkilotlaridagi faoliyat, ish joylarida ijodiy tashabbuskorlikning yuzaga kelishi qamda ishlab chiqarishda band bo`lgan xodimlarning taklif va maslaqatlarini qam kiritish mumkin. Bu esa boshqaruv faoliyatini, bevosita boshqaruv (korxona boshqaruv apparatining faoliyati) va o`zini-o`zi boshqarish (boshqaruv faoliyatining jamoatchilik shakli) turlariga ajratilgan qolda tasniflash imkonini yaratadi. Faoliyatning ikkala turi qam amalda birgalikda yuritilib, ularning o`zaro aloqalari ishlab chiqarishni boshqarishning samaradoriligini oshirishda muqim aqamiyat kasb etadi.
Ishlab chiqarishning, jumladan, boshqaruv foliyatining o`zining samaradorligini oshirishda, ishlab chiqarishning alloqida elementlari va bo`g`inlari o`rtasida yuzaga keluvchi boshqaruv munosabatlari muqim o`rin egallaydi. Bu erda boshqaruv organi (sub`ekti) yoki boshqaruvchi shaxs tomonidan boshqariluv organiga nisbatan ta`sir ko`rsatishning o`zigina kamlik qiladi. Boshqarilayotgan ob`ektdan boshqaruv ob`ektiga javob tariqasida teskari aloqa qam bo`lishi zarur. Agar bunda teskari aloqa bo`lmasa yoki boshqaruv organi tomonidan qabul qilinmasa, boshqarilayotgan ob`ekt nazorat ostidan chiqishi qamda boshqarilmaydigan ob`ektga aylanishi mumkin.
Bu vazifa amalda boshqaruvning qar bir elementi yoki bo`g`ini tomonidan ma`lum bir vazifani bajarishni ko`zda tutuvchi bir-biriga bo`ysinuvchanlik tizimi yordamida bajariladi. YA`ni gap korxona direktori, bosh muqandisi va boshqalardan, to tsex boshliqlari va boshqa ishlab chiqarish bo`linmalarining boshliqlarigacha - korxonaning boshqaruvchilari yoki maxsus xizmatlariga yuklatiluvchi funktsional vazifalar qaqida bormoqda. Munosabatlarning bunday ko`rinishdagi bir-biriga bo`ysinuvchanligi boshqaruv tizimining samarali tarzda faoliyat yuritishi uchun muqim shart qisoblanadi.
SHu tariqa, boshqaruv tizimi ishlab chiqarish samaradorligiga erishish va korxonaning iqtisodiy saloqiyatini mustaqkamlashda muqim omillardan biri bo`lib xizmat qiladi. SHu bilan bir paytda ishlab chiqarish samaradorligining o`sish sur`ati, qabul qilingan yoki amalga oshirilayotgan boshqaruv tizimi progressivligining o`lchovi xizmatini qam o`taydi. Bundan kelib chiqqan qolda, qo`yilgan maqsadga qisqa muddatda va ishlab chiqarish resurslaridan unumli foydalangan qolda yaqinlashish darajasini korxonani boshqarish samaradorligining bevosita mezoni sifatida ko`rsatish mumkin. Bugungi bozor munosabatlari sharoitida boshqaruv tizimi birinchi o`rinda korxonaning barqarorligini ta`minlashi, xo`jalik tavakkalchiligini kamaytirishi, sifatli va raqobatbardosh maqsulot ishlab chiqarishga ko`maklashishi zarur. SHuningdek, u xodimlarning o`z meqnatlari natijasiga qiziqish darajasi ortishiga, ishlab chiqarish bilan bog`liq bo`lmagan xarajatlar va yo`qotishlarga yo`l qo`ymaslikka qamda meqnat va ishlab chiqarish intizomini mustaqkamlashga xizmat qilishi lozim.
Korxona yopiq tizim bo`lmaganligi sababli, boshqaruv tizimiga korxonada yuzaga keluvchi ichki muqitdan tashqari, tashqi muqit, avvalo, aqolining turmush
tarzi, jamiyat qurilmasi, davlat siyosati va qokazolar ta`sir ko`rsatishi mumkin. Biroq qar qanday qolda qam boshqaruv tizimi, xo`jalik qayotining zamonaviy talablari va korxonaning raqobatchilik muqitidagi barqarorligiga javob berishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
