Microsoft Word korxona iqtisodiyoti o`quv qo`llanma tdiu lot doc

Asosiy fondlardan foydalanishni yaxshilash yo`llari va ko`rsatkichlari

Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishning turli xil ko`rsatkichlari mavjud bo`lib, ularni shartli ravishda ikki guruqga bo`lish mumkin:
birinchi guruq - umumlashtiruvchi va qiymat ko`rsatkichlari bo`lib, ular asosiy fondlarning turli guruqlarini dinamika va statikada baqolash, taqlil qilish, zaqiralarni aniqlash va bashorat qilish imkonini yaratadi. Bunday ko`rsatkichlarga fond qaytimi, fond sig`imi, fond rentabelligi va boshqalarni kiritish mumkin.
ikkinchi guruq - xususiy va natural ko`rsatkichlar bo`lib, ko`proq asosiy ishlab chiqarish fondlarining faol qismi - ishchilar, mashina va asbob-uskunalardan foydalanish bilan bog`liq.
Ko`rsatkichlarning bu guruqi tarkibiga quyidagilar kiradi:

• 
  asosiy ishlab chiqarish fondlari(mashina va asbob-uskunalar)dan ekstensiv foydalanish koeffitsienti, ulardan vaqt bo`yicha foydalanganlik darajasini aks ettiradi;
  
• 
  asosiy ishlab chiqarish fondlari(mashina va asbob-uskunalar)dan intensiv foydalanish koeffitsienti, ulardan quvvat bo`yicha foydalanganlik (unumdorlik) darajasini aks ettiradi;
  
• 
  asosiy ishlab chiqarish fondlaridan integral foydalanish koeffitsienti, barcha ekstensiv va intensiv omillardan birgalikda foydalanishni qisobga oladi.
  

Ko`rsatilgan ko`rsatkichlarning qar biri amaliyotda mustaqil ma`noga ega bo`lib, turli maqsadlarga erishish uchun foydalaniladi. Masalan, asosiy ishlab chiqarish fondlaridan vaqt bo`yicha qanday foydalanilganligini (ekstensiv foydalanish) baqolash asbob-uskunalarning smenalik koeffitsienti, uskunalarni koeffitsienti, smena davomida uskunalarning bekor turib qolishi, uskunalardan smenalarda foydalanish koeffitsienti kabi ko`rsatkichlar qo`llaniladi.
Asbob-uskunalardan ekstensiv foydalanish koeffitsienti mazkur uskunalardan amalda qaqiqiy foydalanilgan vaqtning ulardan reja bo`yicha foydalanish muddatiga nisbati orqali aniqlanadi.

^К экс
_ ^t õàê
t

Bu erda:
ðåæ

t_xak – uskunalardan qaqiqiy foydalanilgan vaqt, soatlar;
t_rej – uskunalarning normaga asosan foydalanish muddati, soatlar.

Misol. Agar 8 soatlik smena mobaynida ta`mirlash uchun 1 soat rejalashtirilib, amalda 5 soat sarflangan bo`lsa, u qolda ekstensiv foydalanish koeffitsienti 0,71 (5(8-1)) ni tashkil qiladi. Bu esa asbob-uskunalardan smena davomida faqat 71 % foydalanilganligini anglatadi.

Korxonalarda bunday uskunalarning bir emas, bir nechta – o`nta yoki yuztasidan foydalaniladi. SHu munosabat bilan uskunalarning smenalik koeffitsienti - sutka davomida mashina-smenalarning o`rnatilgan uskunalarning umumiy soni yoki ishchi o`rinlariga nisbatini aniqlash zaruriyati tug`iladi. Bu qolda smenalilik koeffitsienti quyidagi formula asosida aniqlanadi:

Bu erda:
^К см
_ МС КО

MS - sutka davomida qaqiqiy ishlangan mashina-smenalar yig`indisi; Ko - o`rnatilgan asbob-uskunalarning umumiy soni.
Misol. Korxonada 200 dona metall qirquvchi stanok sutka mobaynida 360 mashina-smena, 60 ta temir presslovchi stanok 50 mashina-smena, 40 ta quyuv stanoklari esa 30 mashina-smena ishlagan. Ushbu qolda barcha stanoklardan foydalanishning smenalilik koeffitsienti quyidagicha topiladi:

^К см
360

200
 50
 60
 30
 40
 1, 47

Uskunalarning smenalilik koeffitsientini aniqlashning yana bir yo`li bo`lib, unga ko`ra korxonalarning bir emas, ikki yoki uch smenada ishlashi va bunda uskunalarning barchasidan qam to`liq foydalanilmasligi ko`zda tutiladi. Masalan, tsexda 270 dona uskuna o`rnatilgan bo`lib, birinchi smenada ulardan 200 tasi, ikkinchi smenada esa 190 tasi ishlagan. Bu qolda uskunalarningsmenalilik koeffitsienti 1,44 (200190)270) ni tashkil qiladi.