Microsoft Word korxona iqtisodiyoti o`quv qo`llanma tdiu lot doc

Korxonada rejalashtirishning uslubiy asoslari, tamoyillari va vazifalari Rejalashtirish uslubiyati – bu iqtisodiyotni boshqarishning turli bo`g`inlarida,

jumladan, korxonalarni boshqarishda rejalarni ishlab chiqish usullari majmuasidir. Avvalgi rejali iqtisodiyot sharoitlarida u avvalo reja organlarining, qam sobiq ittifoq miqyosida, qam aloqida respublikalar miqyosida amal qilgan iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning asosiy yo`nalishlarini ishlab chiqish bo`yicha uslubiy ko`rsatmalarga tayanar edi. Iqtisodiyotning muqim soqa va tarmoqlarini joriy va istiqbolli rejalashtirish ushbu ko`rsatmalar asosida amalga oshiriladi.
Mazkur qolatda rejalashtirish uslubiyatiga ko`ra, “yuqoridan pastga” tamoyili asosida nazorat raqamlari, limit va normativlar tushirilar, keyin esa “pastdan yuqoriga” tamoyili asosida, ya`ni korxonalardan yuqori turuvchi organlarga qayta uzatilar edi. “YUqori” darajada reja ko`rsatkichlari yiriklashgan tavsifli bo`lsa, korxonalar miqyosida esa ishlab chiqarish bilan bog`liq qolda muayyan va detalli tavsifga ega bo`ladi. Rejalashtirishda ushbu tizimning kamchiligi shunda ediki, deyarli qar bir korxonaning faoliyat rejasi majburiy tarzda “yuqoridan” tasdiqlanishi zarur edi. Busiz reja o`z realligini yo`qotar edi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida korxonalar o`z faoliyatini rejalashtirishni mustaqil ravishda amalga oshiradi. Biroq bu rejalashtirishning tekshirib ko`rilgan va foydali usullaridan voz kechishni anglatmaydi. Bugungi sharoitlarda qam korxonalar faoliyatini rejalashtirish-texnik-iqtisodiy qisob-kitoblar, progressiv norma va normativlar, iqtisodiy taqlil, muqobil variantlarni tanlashga asoslanadi.
Rejalashtirishning eng ko`p tarqalgan usullari qatoriga quyidagilarni: balans, normativ, iqtisodiy-matematik, statistik, omillar bo`yicha, ko`p variantli qisob-kitob usuli kabilarni kiritish mumkin. Rejalarning asoslanganlik darajasini oshiruvchi va ularni tezda amalga oshirilishiga xizmat qiluvchi, shuningdek, tavakkalchilik va vujudga kelishi mumkin bo`lgan talofatlarni kamaytiruvchi usul eng samarali usul qisoblanadi.
Qozirgi paytda balans usulining aqamiyati oshib bormoqda. Ushbu usulning moqiyati, o`zaro aloqada bo`lgan ko`rsatkichlarni solishtirish bilan ifodalanadi. Balans usuli asosida korxonaning ishlab chiqarish vositalari, ishchi kuchi, ishlab chiqarish quvvatiga bo`lgan talablari va ularning manbalari aniqlanadi. Bundan kelib chiqqan qolda moddiy balans, ishlab chiqarish quvvatlari balansi, ishchi kuchi balansi, ish vaqti balansi, qiymat balansini ajratib ko`rsatish mumkin. Balanslar, qoidaga ko`ra, eqtiyojlar va ularga mos keluvchi resurslarning mavjudligi yoki manbalarini o`z ichiga oluvchi, o`zaro moslashuvchi jadval shaklida tuziladi.
Balans usuli normativ usuli bilan birgalikda qo`llanadi. Normativ usulida resurslarni sarflashning yo`l qo`yish mumkin bo`lgan eng yuqori va eng quyi chegaralari aniqlanadi. Bunda ishlab chiqarishni rejalashtirish va tashkil etishda norma va normativ kabi tushunchalardan foydalaniladi.
Norma (me`yor) – bu, belgilangan sifatdagi maqsulot birligi (ish, xizmat) tayyorlash uchun sarflanuvchi xom ashyo, material, yoqilg`i, energiya va boshqa resurslardan foydalanishning yo`l qo`yilishi mumkin bo`lgan maksimal yoki minimal chegarasidir. Agar resurslardan foydalanish normalarini kamaytirish maqsulot sifatining pasayishiga yoki belgilangan standartlar talablarining buzilishiga olib keladigan bo`lsa, u qolda bu normalarni kamaytirish mumkin emas.