Microsoft Word korxona iqtisodiyoti o`quv qo`llanma tdiu lot doc

Korxonaning tijorat sirlari

Korxonaning tijorat sirlari ishlab chiqarish, texnologik ma`lumotlar, boshqaruv, moliya va shu kabilar bilan bog`liq bo`lib, ularni oshkor qilish korxona manfaatlariga zarar etkazishi mumkin bo`lgan ma`lumotlardir. Korxona “tijorat sirlari” toifasining qonunchilikda belgilab berilgan tavsifnomasi shunday.
Mavjud nuqtai nazarlarga ko`ra, korxonaning tijorat sirlari umumiy qolda o`z ichiga quyidagi ma`lumotlarni qamrab oladi:

• 
  korxonaning savdo aloqalari qaqida;
  
• 
  kapital qajmi va tuzilmasi, investitsiya rejalari qaqida;
  
• 
  ta`minotchi va iste`molchilar, tuzilgan shartnomalar qaqida;
  
• 
  ishlab chiqarish qajmi, aylanma mablag`lar va foyda qajmi qaqida;
  
• 
  baqoni shakllantirish siyosati va tovarlar baqosining shakllanishi qaqida;
  
• 
  bank opretsiyalar qaqida va qokazolar.
  

Ko`pincha “tijorat sirlari” tushunchasidan tashqari korxonaning “ishlab chiqarish sirlari” tushunchasi qam qo`llaniladi. U ishlab chiqarish usullari,
texnologiyalar, texnik kashfiyotlar, tadqiqot ishlari, meqnatni tashkil qilish, aloqa tarmog`i va shu kabilar qaqidagi ma`lumotlarni o`z ichiga oladi.
Bugungi bozor munosabatlari, ayniqsa raqobatchilik muqiti sharoitlarida korxona tijorat va ishlab chiqarish sirlarining oshkor qilinishi uning aqvoliga salbiy ta`sir ko`rsatishi, ishlab chiqarilayotgan maqsulotlar iste`molchilarini yo`qotishga olib kelishi mumkin. Mutaxassislarning fikriga ko`ra, tijorat sirlariga mansub ma`lumotlarning to`rtdan bir qismi yo`qotilishi qam raqiblar uchun katta imkoniyat yaratadi qamda bir necha oy ichida ma`lumotlar chetga chiqib ketishiga yo`l qo`ygan firmalarning yarmi bankrotga uchrashiga olib keladi. SHu sabali qozirgi paytda tijorat sirlarining ququqiy maqomi va toifasini aniq belgilash, ularni oshkor qilish uchun javobgarlik mexanizmini ishlab chiqish maqsadga muvofiq qisoblanadi. Quyidagi chizmada korxona tijorat sirlarini muqofaza qilish mexanizmining asosiy elementlari keltirilgan.
Amaliyot shuni ko`rsatadiki, tijorat sirlarini muqofaza qilish mexanizmi, korxonaning moliyaviy va texnik imkoniyatlari bilan aloqada bo`lganda, shuningdek ma`lumotlarni qimoya qilishning ishonchli tizimi mavjud bo`lgandagina to`liq kuch bilan ishlaydi. Bundan tashqari quyidagilarni to`g`ri tashkil qilish qam muqim aqamiyat kasb etadi:

• 
  tayyor maqsulot (ayniqsa tajriba namunalari) va materallarning ba`zi turlarini qisobga olish va qo`riqlash;
  
• 
  tadbirkorlik sirlari mavjud bo`lgan qujjatlar bilan ishlash tartibi (ularni qisobga olish, saqlash, yo`q qilish qoidalari va boshqalar);
  
• 
  qujjatlarni ko`paytirish va ulardan nusxa olish vositalarini nazorat qilish;
  
• 
  aloqa vositalari va qisoblash texnikasida tijorat ma`lumotlarini qimoya qilish;
  
• 
  korxona qududi va uning asosiy bino va inshootlarini qo`riqlash;
  
• 
  mazkur korxonaga begona shaxslar tashrif buyurishini nazorat qilish.
  

Ùóææàòëàðäàí íóñõà îëèø âà êûïàéòèðèø âîñèòàëàðèíè íàçîðàò =èëèø òèçèìè
Òèæîðàòãà îèä ìàúëóìîòëàðíè àõáîðîò âîñèòàëàðè âà õèñîáëàø òåõíèêàëàðèäà ìóùîôàçà =èëèø
Ìàõôèé ìàúëóìîòëàðíè óçàòèøäà î÷è= êàíàëëàðäàí ôîéäàëàíèø
Êîðõîíà õîäèìëàðèíè òèæîðàò ñèðëàðèíè ìóùîôàçà =èëèø óñóëëàðèãà ûðãàòèø âà óëàðíèíã ìàíôààòäîðëèãèíè òàúìèíëàø òèçèìè
	Òèæîðàò ñèðëàðèíè ùèìîÿ =èëèø áûéè÷à ìàõñóñ õèçìàòëàð

12.3-chizma. Korxona tijorat sirini muhofaza qilish mexanizmi

YUqorida sanab o`tilgan barcha vazifalarni samarali bajarish boshqaruv apparatida tijorat sirlarini muqofaza qilish bilan shug`ullanuvchi maxsus xizmatlarni yaratishni ko`zda tutadi. Xorij mamlakatlarida mazkur faoliyat bilan firmalarning maxsus bo`linmalari shug`ullanadi. Ular raqobatchilar to`g`risidagi ma`lumotlarni izlash va to`plash bilan qam shug`ullanadi. SHu bilan bir vaqtning o`zida ular savdo qamkorlarining tijorat sirlarini birgalikda qimoya qilish imkoniyatini qam rad qilmaydilar. Masalan, ba`zi firmalar faoliyatida tadbirkorlik aloqalari davomida qamkorlarga berilgan ma`lumotlarni birgalikda qimoya qilish bo`yicha maxsus shartnomalar tuzish tartibi ko`zda tutilgan.

Sanoati rivojlangan mamlakatlarning (masalan, AQSHning) davlat organlarida maxsus vositachilik xizmatlari mavjud bo`lib, u mijozlarni ularni qiziqtirayotgan korxona va tashkilotlar qaqidagi ma`lumotlar bilan ta`minlaydi. Mamlakatimizda korxonalar davlatga soliqqa tortish va iqtisodiy ma`lumotlarni yig`ish va ular bilan ishlash tizimi uchun zarur bo`lgan ma`lumotlarni taqdim etishi qonun qujjatlarida belgilab qo`yilgan. SHuningdek, korxonalar o`z faoliyatlari to`g`risidagi ma`lumotlarni, jumladan, yillik balansni nashr qiladilar. SHu bilan bir paytda korxonalar tijorat sirlariga oid ma`lumotlarni bermaslik ququqiga ega. Tijorat sirlari davlat boshqaruv va nazorat idoralari xodimlari orqali chetga chiqib ketishining oldini olish maqsadida korxona raqbari ularning vakolatlarini bilishi qamda ular talab qilgan istalgan ma`lumotni emas, balki faqat xizmat vakolatiga doir ma`lumotlarni taqdim etishi zarur. Birinchi o`rinda bu statistika xizmati, monopoliyaga qarshi kurash qo`mitasi, militsiya, moliya, soliq, sanitariya, yong`inga qarshi kurash va boshqa xizmat vakillariga tegishli. Korxona raqbari shuningdek, davlat idoralari xodimlarining noqonuniy xatti-qarakatlari ustidan arz qilish tartibi, ular tufayli korxonaga etkazilgan moddiy va ma`naviy zararni qoplash mexanizmini bilishi va unga amal qilishi zarur.
Ilmiy-texnik, ishlab chiqarish, iqtisodiy va boshqa xizmatlar mutaxassislari o`zi ishlayotgan korxonaning tijorat sirlariga oid ma`lumotlar chetga chiqib ketishi oqibatida yuzaga kelishi mumkin bo`lgan va real yo`qotishlarni to`g`ri va aniq (qiymat shaklida) baqolashni o`rganib olishlari zarur.
Korxonalarning maxfiylik shartlariga rioya qilmaslik natijasida yuzaga keluvchi yo`qotishlari umumiy ko`rinishda quyidagalarga olib keladi:

• 
  ilmiy tadqiqotlarga litsenziya sotish imkoniyatlari pasayadi, fan-texnika taraqqiyoti soqasida erishilgan ustunliklar yo`qotiladi, ilmiy-tadqiqot bo`linmalarining yo`nalishni o`zgartirishlari uchun xarajatlari o`sadi;
  
• 
  ishlab chiqarish faoliyatida zarur bo`lga xom ashyo, texnologiya va qokazolarni sotib olishda qiyinchiliklar yuzaga keladi (yoki raqobatchilar tomonidan sun`iy ravishda yaratiladi);
  
• 
  korxonaning tadbirkorlikdagi sheriklar bilan qamkorligi cheklanadi, foydali shartnomlarni imzolash imkoniyatlari kamayadi, shartnoma majburiyatlarini bajarishda muammolar vujudga keladi;
  
• 
  korxonaning yangi bozor strategiyasini yaratish, marketing tadqiqotlari tuzilmasini o`zgartirish va qokazolarga sarflanuvchi xarajatlari o`sadi;
  
• 
  tijorat sirlarini oshkor qilganlarga nisbatan iqtisodiy jazo choralari qo`llash xavfi kuchayadi.
  

Barcha yo`qotishlarning umumiy miqori qiymatini aniq qisoblash juda murakkab va ko`p meqnat talab qiluvchi jarayon bo`lib, ba`zida ishonchi ma`lumotlar yo`qligi sababli ularni qisoblashning imkoni qam bo`lmaydi. SHu sababli ko`p qollarda korxonalarning ma`lumotlarni qimoya qilishga rioya etmaslik bilan bog`liq bo`lgan yo`qotishlarini yiriklashtirilgan ekspert baqolash kifoya qiladi.
YUqorida keltirilgan yo`qotishlarning o`rnini qoplash ko`pincha korxonalardan qo`shimcha xarajatlarni talab qilib, ishlab chiqarish samaradorligi va raqobatchilik kurashida erishish mumkin bo`lgan muvaffaqiyatlar imkoniyatini pasaytiradi. Xuddi
shuning uchun qam qozirgi paytda tijorat sirlarini muqofaza qilishga katta e`tibor qaratilmoqda.