Microsoft Word конструкция doc qisqartirilgan doc

3-§. Po‘lat buyumlarning sirtqi qatlamini azotga to‘yintirish (azotlash)

Agressiv muhitlarda ishlaydigan detallar (jumla-dan, ichki yonish dvigatel gilzalari, tirsakli val bo‘yinlari, porshen barmoqlari va boshqalar) sirt yuza qatlamlarini qattiqlash bilan toliqish chegaralarini orttirish maqsadida

azotlanadi. Buning uchun dastlab buyum toblanib, yuqori temperaturada bo‘shatiladi, so‘ngra maxsus pechga kiritilib ammiak muhitida 500–600^oC temperaturada ma’lum vaqt tutib turiladi. Bu sharoitda ammiak dissotsiatsiyalanib (2NH₃=2N+3H₂) ajralayotgan atomar azot buyum sirt yuzasiga diffuziyalanib, temir Al, Cr, Mo lar bilan nitrid (Fe₄N, A1N, CrN, MoN) lar hosil qiladi.
Azotlangan qatlamning qalinligi buyum materia-liga, gazning tozaligiga, temperaturaga va ishlov berish vaqtiga bog‘liq bo‘ladi.
Shuni qayd etish kerakki, azotlangan qatlam qalinligi sementitlangan qatlam qattiqligidan 1,5–2 marta ortiq bo‘ladi. Lekin buyumlar o‘lchamining biroz ortishi jilvirlashni talab etadi.

10. bob. CHO‘YANLAR VA RANGLI METALLARNI TERMIK HAMDA KIMYOVIY-TERMIK ISHLASH

l-§. Cho‘yanlarni termik ishlash

Cho‘yan buyumlarni ham po‘lat buyumlar singari termik va kimyoviy-termik ishlovlar natijasida xossalari yaxshi- lanadi.

Amalda buyumlar xiliga, materialiga va ulardan kutilgan xossalariga qarab quyidagi termik ishlovlarga beriladi.

1. 
   Yumshatish. Ma’lumki, murakkab shaklli cho‘yan quymalar olishda ichki zo‘riqish kuchlanishlari ularni ish jarayonida ularga ta’sir etuvchi tashqi kuchlarga qo‘shilsa, darz paydo bo‘lishi mumkin. Shu boisdan bunday quyma- larni ichki zo‘riqish kuchlanishlaridan xalos etish va struktu- rasini yaxshilash maqsadida yumshatiladi. Quymaning shakliga, o‘lchamlariga va boshqa ko‘rsatkichlariga ko‘ra pech tanlanib yumshatish rejimi belgilanadi. Masalan,
   

o‘rtacha quymalar 500–550°C temperaturagacha asta-sekin qizdirilib, shu temperaturada bir» necha soat tutib turilgach, pech bilan birga sovitiladi. Cho‘yan quymalarni metall qolipda tez sovitishda, ko‘p hollarda, sirtqi qatlam qattiqligi haddan tashqari ortib ketadi. Bu esa kesib ishlashda qiyinchiliklar tug‘diradi. Shu sababli, bunday quymalarning sirt qattiqliklarini kamaytirish maqsadida ular ham yum- shatiladi.
Bog‘lanuvchan cho‘yanlardan quymalar olish uchun quyma cho‘yan quymalarni yumshatiladi. 14-jadvalda bolg‘alanuvchan cho‘yanlarning markalari, kimyoviy tarkibi, mexanik xossalari keltirilgan (GOST 1215-79).