Microsoft Word конструкция doc qisqartirilgan doc

19-rasm. Qotishmalarning xarakterli holat diagrammalari va xossalarining o‘zgarishi:
a – mexanik aralashma; b – eruvchanligi cheklanmagan qattiq eritma; d – eruvchanligi cheklangan qattiq eritma; e – kimyoviy eritma.

3-§. Fazalar qoidasi haqida ma’lumot

Muvozanat holatdagi qotishmalarni erkinlik darajasi bilan komponentlar, fazalar va o‘zgaruvchan tashqi omillar (tempe- ratura, bosim) ning bog‘liqligi quyidagicha ifodalanadi:

С = К - F + O‘_t,
bu yerda, К – komponentlar soni, F – fazalar soni, O‘_t – o‘zgaruvchan tashqi omillar.
Agar O‘_t faktorni faqat temperaturasi o‘zgarsa, unda
С = К - F + 1 teng bo‘ladi.
Masalan, К = 1, F = 2 bo‘lsa, С = 1 - 2 + 1 = 0 bo‘ladi. Bu shuni ko‘rsatadiki, ayni sharoitda tizim muvozanat holda bo‘ladi. Masalan, kritik temperaturasi ortsa yoki kamaysa, fazalarning muvozanat holati buziladi.

4-§. Temir-uglerod qotishmasining holat diagrammasi

Amalda foydalaniladigan Fe-C li qotishmalarida uglerod- ning miqdori 4,5–5% dan ortmaydi. Shu boisdan Fe-Fe₃C li qotishmalarining holat diagrammasi o‘rganiladi (20-rasm). Bu diagrammani tuzishda yuqorida Pb-Sb qotishmasining holat diagrammasini tuzilganidek, termik analiz materialla- riga asoslanib tuziladi. Bunda koordinatalar tizimining ordinata o‘qiga Fe, Fe₃C^ larnini va qotishmalarning tempe- raturasi, abssissa o‘qi bo‘ylab qotishmadagi uglerodning miqdorini qo‘yib chiqiladi. Keyin esa ularning kristallana boshlanish va tugash kritik temperaturalari aniqlanib (sovitish egri chiziqlaridan) abssissa o‘qida ularni tegishli uglerod konsentratsiyali joyiga o‘tkazib, kristallana boshlanish va tugash temperaturalarini ko‘rsatuvchi nuqta- larni o‘zaro tutashtirilganda holat diagramma hosil bo‘ladi. Diagrammani chap tomonidagi ordinata chizig‘idagi A nuqta temirning suyuqlanish temperaturasini, N va G nuqtalar esa uning allotropik shakl o‘zgarish temperaturasini va o‘ng tomondagi vertikal chiziqdagi D nuqta temir karbidining su- yuqlanish temperaturasini ko‘rsatadi.
Agar abssissa o‘qidagi 2,14% uglerodni ko‘rsatuvchi nuqtadan vertikal chiziq o‘tkazib, diagrammani ikki qismga ajratsak, chap qismi po‘latlarga, o‘ng qismi esa cho‘yanlarga taalluqli bo‘ladi.

• 
  Fe₃C*suyuqlanish temperaturasi 1250^oC bo‘ladi.
  

Po‘latlarga taalluqli qismini po‘latlar tarkibidagi uglerod miqdoriga ko‘ra evtektoid (C=0,8%), evtektoidgacha (C<0,8%) va evgektoiddan keyingi po‘latlarga (0,84,3%) cho‘yanlarga ajratiladi.

20-rasm. Temir-uglerod qotishmalarining holat diagrammasi.


Diagrammani ABCD chizig‘i kristallana boshlanish chizig‘i bo‘lib, undan yuqorida qotishma suyuq eritma holatda bo‘ladi (bu chiziq likvidus chizig‘i deb ataladi). AHjECF chizig‘i qotishma kristallanishining tugash chizig‘i bo‘lib, undan pastda esa qotishma qattiq eritma holatda bo‘ladi (bu chiziq solidus chizig‘i deyiladi). Qotishma ABCD va AHjECF chiziqlar orasida suyuq
hamda qattiq holatda bo‘ladi. AHN chiziq yuqori temperaturali ferrit oblastini bildiradi. Qotishmalarni suyuq eritma holatidan asta-sekin uy temperaturasigacha sovitilganda faza (struktura) o‘zgarishlarini holat diagrammadan har bir qotishma uchun temperaturasiga qarab kuzatish mumkin.