Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

 
29.4.Sharq allomalari asarlarida kasb-hunar va kasb tanlash masalalari 
Sharqda  yoshlarga  ta’lim  va  tarbiya  berish,  ularga  kasb-hunar  o’rganish  qadimiy  an’analaridan 
hisoblanadi.  Ayniqsa,  hunarmand  va  kosiblar  me’mor  va  naqqoshlar,  dehqon  va  chorvadorlar,  o’z 
farzandlari  yoki  shogirdlarini  tarbiyalashga  kasb-sirlarini  o’rganishga  juda  katta  ahamiyat  berganlar. 
Halqimizning 
yosh 
avlod 
tarbiyasiga 
buqadar 
e’tiborberishiniko’rsatuvchiturli-
tumannaqllarvarivoyatlarmaqollarningasrlaroshato’planibkelganliginihamalohidaqaydetisho’rinlidir. 
Jumladan, 
«Ustozdano’zmaganshogird, 
shogirdemas», 
«Hunarlikishixorbo’lmas» 
yoki 
«Biryigitgayetmishhunaroz» 
kabiko’plabhikmatliso’zlarborki, 
ularqadim-qadimdanota-
bobolarimizyoshavlodniruhanvajismonanbarkamolhamdao’zigamunosibbiror-birkasb-
koregasibo’libyetishishlarigada’vatetibkelganlariningyaqqolisbotidir. 
Sharq  mutafakkirlari  ta’limotida  o’g’il  va  qizlarga  ta’lim  va  tarbiya  berish  bilan  birga  ularni 
kasb-hunarga o’rgatish g’oyasi ham muhim o’rin egallaydi. Bundan ko’rinadiki, kasb tanlash, kasbga 
yo’naltirish  masalalari  hozirgi  kun  uchun  yangilik  bo’lmay,  balki  azaliy  muammo  sifatida  o’rganib 
kelinmoqda.  Jumladan,  Abu  Nasr  Forobiy,  Abu  Rayhon  Beruniy,  Abu  Ali  ibn  Sino,  Jomiy,  Ahmad 
Donish, Davoniy va boshqalar tomonidan yozilgan asarlarda muammo atroflicha talqin qilingan 
BuyukqomusiyolimAbuNasrForobiykasb-hunarto’g’risidailkfikrlarinibildirib, 
qimmatlimaslahatlarniberganlar, 
chunonchita’lim-so’zvako’nikmalarmajmui, 
tarbiyaesaamaliymalakalardaniboratish-harakatekanligini, 
muayyankasb-hunargaberilgan, 
ubilanqiziqqankishilarshukasb-hunarningchinakamshaydosibo’lishiniaytgan. 
Bumulohazalardanko’rinibturibdiki, 
kasb-
hunarinsoniyatuchunazaldanjudazarurhayotiyvositabo’libkelgan. 
AbuNasrForobiyningta’kidlashicha, 
“ta’lim-
deganso’zhalqlarvashaharliklaro’rtasidanazariyfazilatlarnibirlashtirish, 
tarbiyaesashuhalqlaro’rtasidagitug’mafazilatvaamaliykasb-hunarfazilatlarinibirlashtirishdeganso’zdir. 
Ta’limfaqatso’zvao’rganishbilanginabo’ladi.  Tarbiyachiesaamaliyishtajribabilan,  ya’nishuhalq, 
shumillatningamaliymalakalaridaniboratbo’lganish-harakat, 
kasb-hunargaberilganbo’lishi, 
o’rganishidir” – deydi. 
Forobiy ta’lim-tarbiya ishlarini ikki yo’l bilan amalga oshirishni nazarda tutadi. 
“Amaliyfazilatlarvaamaliysan’atkasb-
hunarlarvaularnibajarishgaodatlantirishmasalasi”gakelganda, 
buodamikkiyo’lbilanhosilqilinadi; 

---

362 
 
bulardanbirinchisi 
– 
qanoatbaxshso’zlar, 
chorlovchi, 
ilhomlantiruvchiso’zlaryordamidaodatdahosilqilinadi,  malakalarvujudgakeltiriladi,  odamdagig’ayrat, 
intilishharakatgaaylantiriladi. 
Ikkinchiyo’lyokiusul 
– 
majburetishyo’li. 
Buusulgapgako’nmovchiqaysarshaharliklarvaboshqasahroiyhalqlarganisbatanqo’llaniladi. 
Chunkiularo’zistaqlarigachaso’zbilang’ayratgakiradiganlardanemaslar. 
Ulardanbirortasinazariybilimlarnio’rgatishgakirishsa, 
uningfazilatiyaxshibo’ladi. 
Kasb-
hunarlarnivajo’z’iysan’atlarniegallashgaintilishbo’lmasabundayodamlarnimajburetmaslikkerak. 
Chunkishaharhalqlarigatarbiyaberishdanmaqsad 
– 
ularnifazilategasiqilishvasan’atahllarigaaylantirishdir. 
Tabiblikkasbiningmoyasiinsontanivauninga’zosidir. 
Uningmaqsadishua’zolaruchunkeraklibo’lgansog’lomliknihosilqilishvaularnikasalbo’lishdansaqlashdir
. 
Tabiblikuchunzarurbo’lganfaoliyatagarukasalbo’lsa, 
sog’lig’initiklashdir. 
Buishniasbobvavositalarsizamalgaoshirishmumkinemas. 
Tabiblarkasalliklarningharbiriuchundori-
darmontopadilar. 
Tabiblikhunariyettiturlibilimnio’zichigaoladi. 
1) insona’zolariniayrim-ayrimjihatlarinio’rganish; 
2) salomatlikholati, ularningta’sirlanishinio’rganish ; 
3) turlikasaliklarningsabablarivaularbilanbog’liqbo’lgantasodifiyhodisalarnio’rganish; 
4) 
salomatlikvakasallikningbelgilari, 
sabablari, 
dalillari, 
butunbadanda, 
ayrima’zolardako’rinadigankasallikalomatlarinio’rganishvabilish; 
5) 
soddavamurakkabdorilarnibilish, 
tabiblikhunaridaishlatiladiganasboblarnio’rganishvaularniishlataolish; 
6) 
sog’lombadandasalomatliknisaqlashuchunzarurbo’lganqonun-
qoidaharakatlarnio’rganishnibilish; 
7) badandasog’lik-salomatliknitiklashuchunzarurbo’lganqonun-qoidavaharakatlarnibilish. 
Forobiyningfikricha,  insonningkasb-hunarvasan’atdagifazilatigakelsak,  bufazilattug’maemasdir, 
aksholdauningfikru-fazilatidamutlaqokuchvaulug’likbo’lmasedi. 
Agarkasb-
hunarfazilatitug’mabo’lgandapodshohlarhamo’zlariishlabvaharakatqilibemas, 
balkipodshohlikulargafaqattabiiyravishdamuyassarbo’lgan, 
tabiattalabqilgantabiiymajburiybo’libqolaredi. 
 
Nazariyvabuyukfikriyfazilatulug’tug’mafazilatvaulug’ 
(kasb-hunar 
) 
fazilatiodat 
– 
malakabo’libqolganodamdabufazilatlarirodanihosilqilishningvaodatgaaylantirishningsababibo’ladi, 
bundayodamlarcheksiz, judakuchlitabiatvairodagaegadirlar. 
Agarinsondamanashundaygo’zalxususiyatlaryokifazilatlarbirlashsa, 
uyg’unlashsa, 
shundanso’nguo’zidagidekgo’zalfazilatvairodanihalqlarvashaharahillaridahosilqilishyo’llarinio’rganish
ikerak. 
Lekinhalqlarvashaharahillaridaahloq, 
odob, 
rasm-rusm, 
kasb-hunar, 
odatvairodanihosilqilganiuchuninsondanzo’rkuchvaqudrattalabqilinadi. 
Buikkiyo’lbilan, 
ya’nita’limvatarbiyayo’libilanhosilqilinadi. 
Ta’limdeganso’zhalqlarvashaharliklaro’rtasidanazariyfazilatnibirlashtirish, 
tarbiyaesashuhalqlaro’rtasidagitug’mafazilatvaamaliykasb-hunarfazilatlarinibirlashtirishdeganso’zdir . 
Ta’limso’zvao’rganishyo’libilanginabo’ladi. 
Tarbiyaesaamaliyishvatajribabilano’rgatishdir. 
Ya’nishuhalq, 
shumillatningamaliymalakalaridaniboratbo’lganish-harakatlarigakasb-
hunargaqiziqsalar, 
shuqiziqishularnibutunlaykasb-hunargajalbetsa, 
demak, 
ularkasb-
hunarningchinakamoshig’ibo’ladilar. 
Maqsadniamalgaoshirishdajahdvag’ayratmo’ljallanganliginibajarishdazo’rta’sirgaegadir. 
Nazariybilimlarniyoustozlaryokihikmatlaro’rgatadilar. 
Yoshlaryuqoridaaytibo’tilgannarsalar, 
kasb-
hunarshutajribajahdvag’ayratgaegabo’lganlarivashunarsalarnio’zvujudlaridasingdirganlaridanso’ngular
niasta-sekinegallayboradilarhamdayuqoridaaytibo’tilganfazilatlarnianiqlabborib, 
nazariybilimlarninghammasidamantiqiyfikrlashyo’liniishlatishgaodatlanadilar. 

---

363 
 
Shutartibdabolalargao’rgatishyo’libilanularkamolgayetgunchaanashufazilatlaraniqlanadivatarbiyaqilin
adi.  
Forobiyningfikricha, 
baxtningturlidarajalariningbir-
biridanafzalligiuchxilalomatgaqarabaniqlanadi. 
Bizquyidako’ribchiqyotganhunarvasan’atlarningbir-
biridanafzalligihamxuddishualomatlargaqarabaniqlanadi.  
Hunarvasan’atlarqaysiturvasohalargataalluqliekanligigako’rabir-biridanafzalko’rinadi. 
Masalanbo’zto’qish, 
shoyito’qish, 
attorlik, 
hovlisupurish, 
raqssan’ati, 
fiqxilmi, 
tabiblikyokiso’zsan’atibir-biridanqanchalikafzalbo’lsa, baxtgaerishuvdarajalarihamshungao’xshashdir. 
Bundantashqaribirturdagisan’at, 
hunarsohiblarihammalakamiqdorijihatidanfarqlanishimumkin. 
Masalan, 
birhattoto’zhunariningko’pginasirlarinibilishi, 
kengbilimegasibo’lishimumkin. 
Boshqabirio’zhunarisirlarinikamroqbilishimumkin. 
Mazkurhunarxattotlikniyaxshiegallashuchunhattottilni, 
so’zsan’atini, 
husnixatnivahisob-kitob, 
riyoziyotnipuxtabilishizarur.  Shuhunaregalaridanbiri,  masalan,  husnixatnivariyoziyotniyaxshibiladi, 
boshqasiishni, 
so’zsan’atinivahusnixatningba’zijihatlariniyaxshibiladi, 
uchinchisi 
– 
manashuilmlarninghammasidamohir.  
Xattotningsifatjihatidanbir-biridanafzalligishundaki, 
masalan, 
husnixatsan’atiniegallaganikkixattotdanbirio’zitanlaganshusohadakuchliroq, 
birikuchsizroqbo’lishimumkin. Busifatdagiafzallikdir. 
Baxtlilikdarajasigaerishuvdahaminsonlaryuqoridagigao’xshashbir-
biridanafzalroqbo’lishimumkin. 
Boshqashaharlarningaholisigakelsak, 
buodamlarningfe’liyomonbo’lganligiuchunhunarlarihamularningko’ngliyomonliginito’zataolmaydi. 
Yomonxattottabiatdanbadbaxtligitufayliyozuvihamtoboraxunuklashibboraveradi, 
uninghunarlarisan’atitoboraorqagaketaveradi. 
AbuRayhonBeruniyinsonkamolotidamehnatvamehnattarbiyasihaqidamuhimfikrlarnibayonetadi. 
Uharbirhunaregasinimehnatigaqarabturlargabo’ladi. 
Og’irmehnatsifatidabinokor, 
ko’mirqazuvchi, 
hunarmand,  fansohiblarimehnatinikeltiradi.  Ayniqsa,  ilmahli-olimlarmehnatigaalohidae’tiborberish, 
hayrihohbo’lishgachaqiradi,  ularnima’rifattarqatuvchilarjamiyatravnaqigahissaqo’shuvchilardebbiladi. 
Shubilanbirgaog’irmehnatqiluvchikonchilaryerostidagavharizlovchilar, 
dehqonlarhaqidagapirib, 
ularningmehnatinirag’batlantiribturishkerakdeydi. 
Ayniqsa, 
podshohlarbundaymehnatahligag’amxo’rbo’lishikerakliginialohidaeslatadi. 
Chunkianashumehnatahliularhukmronliginingtayanchidebta’kidlaydi. 
Beruniybolalarnimehnatgao’rgatishmetodlari, 
yo’llarihaqidahamfikryuritadi. 
Masalan, 
bolalarniengkichikyoshdanmehnatgao’rgatishkerak, 
deydi. 
Mehnattarbiyasio’shadavrtarbiyaan’anasigabinoanvorislikkakatta, ahamiyatberadi. 
Hunarmandchilikningbundayyakkaholdao’rgatilishimalakalikasbegalariningyetishibchiqishigayo
rdambergan, 
halolvavijdonanmehnatqilishgayo’llaganki, 
buinsonningkamolgayetishidamuhimpog’onabo’lgan. 
Zero, 
qadimdanharbiryetukinsonshohmiyokioddiyfuqoromihunarningbiryokibirnechaturinibilishizarursanalg
an. 
Shungabuyukshaxslarham, 
beklarham, 
mol-
mulkegalaribo’lganboylarhamoddiyfuqorohamo’zfarzandinibilimlibo’lishibilanbirgahunarlibo’lishigah
ame’tiborberganvabuyozilmaganqonungabarchabirdekamalqilgan. 
Chunkikishilikjamiyatipaydobo’lgandanboshlab, 
kishilaro’zmehnativahunaribilankunkechirishgamajburbo’lganvabuhayottaqozosiasoratidaqabulqilinga
n. 
ShuninguchunhamBeruniyinsonhartomonlamakamolgayetishiuchunuilmlibo’lishibilanbirgamehn
atsevarvahunaregasibo’lishihamkerakdeydi. 
AbuAliibnSinoningmehnatsevarliktarbiyasiborasidagifikrlarihamdiqqatgasazovordir.  Jumladan, 
uharbirbolanibirorhunargao’rgatmoqshart, 
deydi. 
Yoshyigitbirorhunarnio’rgansa, 
unihayotgatatbiqetaolsavamustaqilhunartufaylioilanita’minlaydiganbo’lsaginaotasiuniuylantiribqo’ym
og’ilozim, 
debhisoblaydi. 
O’spirinhunaregallashibilanundanafaqataxloqiyhislar, 
balkixarakterningirodaviyxislatlarihamtarkibtopaboshlaydi. 
Hunaregallashorqalio’spirinlardansabr-

---

364 
 
bardoshlik, 
chidamlilik, 
mehnatsevarlik, 
ishbilarmonlik, 
tadbirkorlik, 
zukkolikkabiinsoniysifatlarshakllanadi.  
IbnSinoharbirinsonningmijozidankelibchiqqanholdaungaalohidae’tiborberishkerakliginita’kidlas
hitufaylijudakattaamaliyishqilganligigaguvohbo’lishmumkin. 
Uningfikricha, 
harbirinsonfaqatungategishlibo’lganxususiyatlargaginaegadir, 
ungao’xshashinsonlarkamdan-
kambo’ladi.  
YusufXosHojibningo’shadavrdakosibhunarmandlarganaqadarhayrihohligio’z-o’zidanemasdi. 
Chunonchi, 
davlatningtinchosoyishtaligi, 
jahondatutganmavqyei, 
boyligi, 
halqningfarovonligianashutoifadagikishilargabog’liqedi.  Zero,  kasb-hunarta’limningijtimoiy-siyosiy, 
moddiyvamadaniytaraqqiyotiningo’lchovbirligisanalardi. 
YusufXosHojibjamiyattaraqqiyotivahalqfarovonligidamuhimo’ringaegabo’lgandehqonlar, 
chorvadorlar, 
savdogarlar, 
tabiblar, 
olimlarhaqidahammuhimfikrlarbayonetadivaharbiriningjamiyatdagio’rniniko’rsatibberadi. 
Chunonchi, 
dehqonlarvachorvadorlarninghamijtimoiy, 
iqtisodiyhayotdatutgano’rniniyuqoribaholaydivaularmehnatiengulug’vasqaraflimuqaddasekanliginita’r
iflaydi. 
Ko’rinibturibdiki, 
olimjamiyatningrivojlanishigahissaqo’shganharbirkasb-
hunaregasiniulug’laydivaularniqadrlashzarurliginita’kidlaydi. 
Kaykovusjamiyattaraqqiyotidailmbilanbirgakasb-hunarningzarurliginita’kidlaydi: 
“Agarkishiharqanchaoliynasabvaaslbo’lsa-yu, 
ammohunaribo’lmasa, 
uhaloyiqningizzatvahurmatidannoumidbo’lur. 
Ulug’likaqlvabilimqiladur, 
nasl-nasabqilaemas. 
Ismnisengaotavaonangqo’ymishlar, 
senungag’arrabo’lmagin. 
Ammosenhunarbilanbirnomgaegabo’lg’il”. Shuninguchunhamasardaturlikasbegalariulug’lanadi. Kasb-
hunar  o’rganishni  bilim  olish  bilan  qo’shib  olib  borishni  tavsiya  etadi.  Fanni  amaliyot  bilan  o’zviy 
aloqadadebqaraydi. Kaykovusning bu qarashlari o’sha davrning ilg’or qarashlaridan sanaladi. 
Kaykovusning 
“Qobusnoma” 
asaridakasb-hunarhaqidabirqatorfikrmulohazalarkeltiriladi. 
Aynankeltirilganfikrlardankasb-
hunarninginsonhayotidagio’rnimohiyatiyuzasidanqarashlariilgarisurilgan. 
Eyfarzandogohbo’lki, 
hunarsizkishihamishafoydasizbo’lurvahyechkishiganaf’yetkurmas. 
Bilursanki, 
tikanlibutaningtanibordur, 
ammosoyasiyo’qdir. 
Hunarsizkishihamtikanlibutayanglig’nao’zigavanao’zgagafoydaberur. 
Agarkishiharqanchakioliynasabvaaslbo’lsaammohunaribo’lmasahaloyiqningizzatvahurmatidinno
umidbo’lur. 
Agarkishidahamnasabgavharivahunarbezakbo’lmasaundanbattaroqdir. 
Jahdqilg’ilaslbo’lsaungag’arrabo’lmag’il, 
nedinkimtangavhariziynatibilanziynatlanganbo’lmasauhyechnarsagaarzimagusidir. 
Andoqkimdebdurlar: ulug’likaqlvadonishmandlikbiladur, gavharvanasabbilabo’lmas”. 
Asardamunajjimlik, 
yero’lchash, 
musiqa, 
tibbiyotsohasidagikasbegalariningfaoliyatiilmiynuqtainazaridanyoritiladi. 
Ayniqsa, 
tibbiyotilmigaoidqarashlariKaykovusningzukko, 
donishmand, 
hartomonlamayetuk, 
bilimgaegakishibo’lganligidandalolatberadi. 
Ayniqsa, 
uningturlikasb-
hunarvakillarihaqidagifikrlariamaliyotgatatbiqetishdao’tamuhimligibilandiqqatgasazovor. 
Masalan, 
“Dabirlikvakotiblikzikrida” 
bobidayozmanutqniyaxshiegallash, 
chiroyliyozishvamashqqilishnimaslahatberadi. 
Uxatyozishdasaj’garioyaetish, 
harbirso’zniyoqimli, 
tushunarli, 
qisqayozish, 
zukkovasezgirbo’lishnita’kidlaydi. 
Hattotlikningulug’hunarekanligi, 
ammobuhunardahyechqachonsoxtalik, 
pastkashlikqilmaslikni, 
sirsaqlashnitavsiyaetadivabuboradaibratlihikoyatlarkeltiriladi. 
Sa’diybilimolishbilanbirgahunarninghaliinsonuchunqaydarajadaafzalliginiuqtiradi. 
Chunki 
“Hunarqaynarbuloq, tuganmasdavlat, – deydiu, agarhunarmandmolidanmahrumbo’lsaqayg’usiyo’qdir. 
Hunarmandqayergaborsa, 
qadrlanadivauyningto’ridanjoyoladi. 
Hunarsizodamesa, 
hamishamashaqqatchekadi, tilanchilikqiladi”. 

---

365 
 
Bu 
– 
Sa’diyninginsonuchunilm-
hunarningqaydarajadaulug’liginita’kidlovchifikrlariningifodasidir. 
Sa’diyning  “Guliston”  asariahloqiyta’limotibilanayniqsamashhurdir.  Zero,  mazkur  asarda 
insoniylik, saxovat, qanoat, adolat kabi xislatlar ulug’lanadi. 
JomiyhamxuddiForobiysingaribirorfoydalikasb-
hunarniegallashniyoshlarningasosiyburchidebhisoblaydi. 
Ubirodamikkiishnieplayolmasliginita’kidlaydi, 
faqatmuayyanbirhunarbilanshug’ullanishunipuxtao’zlashtirishlozimligihaqidagapiradi. 
Jomiyhunaregallashniubilanshug’ullanishniharqandayboylikdanafzalko’radi, 
yoshlarnihunaregallashgachaqiradi. 
Jomiyo’shadavrdabilimvahunaregallamay, 
o’ziningnasl-nasabibilanmaqtanibyurganota-
onasiningmoludavlatigaishonibtaralla-bedodqilibyurganyoshlarniqattiqtanqidqiladi. 
Uningfikricha, 
bundayyoshlarbirorijobiyfazilatgaegaemas, 
ularhosilbermaydiganmevasizdaraxtgao’xshaydilar, 
bundayodamlarningjamiyatganafitegmaydi. 
Jomiybilim-hunarsizkishinio’tindanboshqagayaramaydiganmevasizdaraxtgao’xshatadi. 
Uharbiryoshniotaobro’si, 
shon-shuhratidanmag’rurlanmay, 
o’zyo’linitanlashiga, 
ilmu-
hunaro’rganishgaundaydi.  Shuningdek,  hunaro’rganishharbirkishiuchunuyoshmi,  keksami,  shohmi, 
fuqoromi, barchagabarobar, – debta’kidlaydi. 
Demak, 
Jomiyinsonuchunilmu-hunarningqaydarajadazarurliginito’g’ritalqinqilgan. 
Allomailmvahunarnie’zozlaganrahbarhamo’zelininge’zozidabo’lishi, 
bundayo’lkagullabyashnashimumkinliginiuqtiradi. 
Shuningdek, 
AbdurahmonJomiymehnatkashinsonniulug’laydi,  ayniqsa,  dehqonlarmehnatihaqidafikryuritarekan, 
ularmoddiyne’matlaryaratishbilanjamiyatdahurmatgasazovorekanliginita’kidlaydi. 
SharqningqomusiyolimlaridanDavoniybolalarningkasb-
hunaregallashito’g’risidahame’tiborgasazovorfikrlarbildirgan. 
Muallimtalabalarningqobiliyatiniqaysikasbbilanqiziqishinijudayaxshibilishilozim. 
Agarbolama’lumbirkasb-hunaryokiilmbilanshug’ullansa, 
unihartomonlamaqo’llab-
quvvatlashvabuilmyokikasbniegallashuchunkeraklishart-sharoitniyaratibberishlozim.  Harbirkishining, 
debyozadiDavoniy, 
hammakasbniegallashgaqobiliyatibo’lmaydi, 
balkimuayyanodamningkasbgaqobiliyatibo’ladi.  
Birkasb-hunarnio’rganishgaintiluvchilarbutuniste’dodlarinianashukasbniegallashgaqaratadilar, 
natijadao’zsevgankasb-hunarlarinitezdavapuxtao’zlashtiriboladilar. 
DavoniyningbufikrlariForobiyningquyidagifikrlarigajudao’xshabketadi: 
“Kasb-
hunarniegallashvakamolotgaerishishgao’zixtiyorichahavasbilanintilgankishilarhaqiqiyfazilategalarivah
aqiqiysan’atahllaridir”. 
Agarkishiningmuayyanbirkasbgaishtiyoqibo’lmasaunihyechvaqtshukasbniegallashuchunmajburq
ilmaslikkerak, aksholdaufaqato’ziniqiynashimumkin. 
Davoniyinsongafoydakeltiradigankasb-hunarniuchgabo’ladi,  ya’niularkishiningruhiy  (ma’naviy) 
quvvatigabog’liqbo’lib,  birinchisi,  insonaqligategishlidir,  bungavazirlikkasbinikiritadi.  Ikkinchisi, 
ta’lim-tarbiyanatijasidavujudgakeladi. 
Bungaastronomiya, 
matematika, 
tibbiyotvageometriyafanlaribilanshug’ullanishkiradi. 
Uchinchisi, 
kishiningshijoativajasurliginamoyonbo’ladigankasblardir: 
bular 
– 
dushmangaqarshikurash, 
chegaraniqo’riqlashvaboshqalardir. 
Ustozolimbirorishyokikasbbilanshug’ullanishnihohlamaydigankishilarnitanqidqiladi. 
UhamxuddiJomiysingario’zotasiningboyligigaishonibkasb-hunaregallamaganyoshlarniqoralaydi. 
Uyoshlarnimehnat, 
hunaregallashgachaqiradi, 
uningcha, 
kishifaqatmehnatdakamolotvabaxt-
saodatgaerishishimumkin. 
Shundayqilib,  Davoniykasb-hunaregallashnikishiningenggo’zalfazilatlaridanbiri,  debhisobladi. 
Insonkasb-hunarniegallashgaunitakomillashtirishgaintilishbilanjamiyatgahamfoydakeltiradi, 
demakbundaykishiharqandaytahsingasazovordir. 
Ukishilarniengavvalokasb-hunarigaqarabtoifalargabo’ladi. Birinchitoifagahalamahillariniolimlar, 
noiblar,  munajjimlar,  qozilar,  injenerlar,  musulmonqonunshunoslarini;  ikkinchitoifagaharbiylarni; 

---

366 
 
uchinchitoifagaesasavdogarlar,  hunarmandlarvaboshqalarnikiritadi.  To’rtinchitoifagaesadehqonlar, 
qishloqxo’jaligibilanshug’ullanuvchilardaniboratliginiko’rsatibo’tadi.  
Davoniyayniqsadehqonchilikkasbiniulug’laydi. 
XuddiAlisherNavoiysingariDavoniyhamdehqonlarmehnatigayuqoribahoberadi, 
chunkidehqonlarhammatoifadagikishilarnioziq-ovqat, 
moddiyboylikbilanta’minlovchikishilarhisoblanadi. 
Ularningg’ayratisizinsonzotixuddimaydasavdogarlarsingariyo’qbo’libketadi, 
chunkiboshqatoifadagikishilarhayotkechirishuchunularchaliknarsayarataolmaydilar, 
balkibunyodqilingannarsalarniboshqakishigaberadilar, 
birjoydanikkinchijoygaolibboradilar, 
yokishaklinio’zgartiradilar. 
Davoniyningkasb-hunaregallashto’g’risidaijobiyqarashlaridanbirishuki, 
ubirinchinavbatdaoddiyhalqmehnatini, 
xususan, 
dehqonmehnatinikuylaydi, 
insonfaqato’zhalolmehnatitufaylibaxt-
saodatgaerishuvibarkamolshaxsbo’libyetishishimumkinliginiisbotladi. 
Shuninguchunukasb-
hunaregalarinidoimohurmatlash, mehnatiniqadrlashgachaqiradi.  
Davoniybolalarningaqliyqobiliyatlarinirivojlantirishkasb-
hunargao’rganishihaqidahamqimmatlifikrlarnibildirgan. 
Davoniymuallimningbolalarniqaysikasbgaqiziqishi, 
qobiliyatiniyaxshibilishizarurligihaqidagapirib, 
bolaqiziqib, 
birorhunaryokiilmbilanshug’ullansa, 
ungaharqandaysharoitdahamimkoniyatyaratibberishkerak, 
debuqtiradi. 
Albatta, 
hammakasblarniegallabbo’lmaydi, 
ammoharbirodamningbirorkasbgaqobiliyatibo’ladideydiolim. 
Birorkasbniegallabolishgaintilgankishibutuniste’dodinisarfetib, 
anashukasbnitezdao’rganiboladi. 
BundayfikrnibuyukmutafakkirForobiyhamo’zvaqtidata’kidlabo’tganedi. 
Agaruyokibushaxsningmuayyankasb-hunargaishtiyoqibo’lmasa, 
unimajburqilishmumkinemas, 
aksholdauo’ziniqiynaydivabukasb-hunarungabaxt-saodatkeltirmaydi, 
deydi. 
Davoniyinsongafoydakeltiradigankasb-hunarniuchgabo’ladi: 
bunikishilarningruhiyquvvatigabog’laganholdatushuntiradi: 
birinchisiniinsonaqligategishlisidebko’rsatadivabungavazirlikkasbinikiritadi. 
Ikkinchisi, 
ta’lim-
tarbiyanatijasidavujudgakeladi, 
debbungaastronomiya, 
matematika, 
tibbiyot, 
geometriyafanlaribilanshug’ullanishnikiritadi. 
Uchinchisiga, 
kishilarningshijoati, 
jasurligibilanbog’liqkasblarni, ya’nidushmangaqarshikurash, chegaraniqo’riqlashvaboshqalarnikiritadi. 
Olimkasbibo’lmaganbirorkasbbilanshug’ullanmaydigankishilarniqattiqtanqidqiladi. 
Otasiningmol-
mulkigaishonib, 
kasb-hunaregallamaydiganyoshlarniqoralaydi. 
Mehnatqilishhunaregallashnitarg’ibqilarekan, 
mehnatinsonkamolotivabaxt-
saodatimanbaidebhisoblaydi. 
O’ziningta’lim-tarbiya, 
ahloqnafosatgadoirfikrmulohazalaribilan 
XIX 
asrdashuhratqozonganAhmadDonisho’qituvchilikkasbihaqidabirqanchafikrmulohazalarnibildiradi.  
AhmadDonishkasbtanlash, 
kasbyo’naltirishkasbegalarixususidagifikrlariniko’zdankechirarekanmiz, 
uningo’qituvchilikkasbixususidagiqarashlaridaahloqmasalasigakattae’tiborberganliginiko’ramiz. 
Uo’qituvchinitalabalargakuchlita’siretuvchidebbiladi. 
Uningta’kidlashicha, 
o’qituvchilikkasbinitanlaganlarningnopoklikniyatidabo’lishig’oyatdazararlidir, 
chunkiularo’zlaridagiaxloqiybo’zuqlikniyoshavlodo’rtasidatarqatadilar. 
Demak, 
AhmadDonisho’qituvchiningaxloqiyqiyofasigakattae’tiborberadi. 
Uo’qituvchidanyoshavlodmanfaatinibirinchio’ringaqo’yishnitalabqiladi. 
O’qituvchio’quvchivatalabalargako’pbilimberisho’zbiliminioshirishvachuqurlashtirishuchuno’zustilari
dako’pishlashlarilozimliginiaytadi. 
Bundanko’rinadiki, 
AhmadDonisho’qituvchikasbiganisbatanjiddiytalabqo’yadi. 
Ugo’zalaxloqlilikvachuqurbilimdonliknio’qituvchininggo’zalsifatidebbiladi. 
Xulosao’rnidashunita’kidlashlozimki, 
sharqallomalariasarlaridagikasbtanlash, 
kasbgayo’naltirishborasidagifikrlarnio’rganish, 
ularniamaliyhayotgatadbiqetish, 
o’sibkelayotganyoshavlodnionglikasbtanlashgayordamberadi. 
Buesabolalarniyoshligidanoqkasb-

---

367 
 
hunargao’rgatishjamiyatningasosiyvazifalardanbirihisoblanadi. 
Shuningdek, 
ulardakasbgaxostushuncha, tasavvurvabilimlariniboyishigaxizmatqiladi.