Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

Xulosa chiqarish 
  Bir  qancha  hukmlarning  mantiqiy  bog’lanishi  natijasida  hosil  bo’lgan  yangi  hukm  insonning 
bilish  faoliyatida  alohida  ahamiyatga  ega.  Xulosa  chiqarish  shunday  tafakkur  shaklidirki,  bu  shakl 
vositasi  bilan  biz  ikki  yoki  undan  ortiq  hukmlardan  yangi  hukm  hosil  qilamiz.  Masalan,  har  qanday 
harakat materiya harakatidir, issiqlik harakatshaklidir, degan ikkita hukmni olaylik. Bu ikki hukmdan, 
demak  issiqlik  materiya  harakatidir  degan  yangi  hukm  chiqariladi.  Bunda  birinchi  hukm  hamisha 
umumiy hukm bo’lib, ikkinchi hukm yakka hukm bo’ladi. 
  Keltirilgan  misollardan  ko’rinib  turibdiki,  mulohaza  yuritish  ham  xulosa  chiqarish  ham 
voqelikni  bevosita  bilishning  asosiy  shakli  sifatida  namoyon  bo’lgan  oldingi  ikki  hukmga  asoslanib, 
uchinchi  hukm  chiqariladi.  Mazkur  xulosani  bevosita  tekshirib  ko’rishga  hech  qanday  ehtiyoj 
qolmaydi.  Shu  sababdan  xulosa  chiqarishda  fikr  o’rtasidagi  shunday  bog’lanish  natijasida  bir  yoki 
undan ortiq hukmlardan uchinchi hukm keltirib chiqariladi. 
  Xulosa chiqarish uch turga bo’linadi: induktiv, deduktiv va analogiya. 
  Induktiv  xulosa  chiqarish  -  bu  xulosa  chiqarishning  shunday  mantiqiy  usulidirki,  bunda  bir 
necha yakka va ayrim hukmlardan umumiy hukmga o’tiladi, yoki ayrim fakt va hodisalarni o’rganish 
asosida  umumiy  qonun  va  hoidalar  yaratiladi.  Masalan,  temir  elektr  tokini  o’tkazadi,  po’lat  elektr 
tokini o’tkazadi, mis elektr tokini o’tkazadi, ruh elektr tokini o’tkazadi. Demak, barcha metallar elektr 
tokini o’tkazadi, degan umumiy xulosa chiqaramiz. 
  Deduktiv xulosa chiqarishda umumiy va  yakka  hukmlardan  yakka  yoki  jo’z'iy  hukm keltirib 
chiqariladi.  Misol  uchun  barcha  metallar  elektr  tokini  o’tkazadi.  Temir  metaldir.  Demak,  temir  ham 
elektr tokini o’tkazadi.  
  Analogiya  xulosa  chiqarishning  shunday  shaklidirki,  bunda  biz  ikki  predmetning  ba'zi  bir 
belgilari o’xshashligiga qarab, bu predmetlarning boshqa belgilarining o’xshashligi to’g’risida xulosa 
chiqaramiz.  Analogiya  deb  narsa  va  hodisalarning  bir-biriga  o’xshash  bo’lgan  ba'zi  belgilariga 
qarabgina  hukm  yuritishdan  iborat  xulosa  chiqarish  shakliga  aytiladi.  Analogik  usulda  chiqarilgan 
xulosa chin, taxminiy hamda yolg’on bo’lishi mumkin. Fikr yuritishning bunday shakli ko’pincha yosh 
bolalarga  xos  xususiyatdir.  Demak,  jo’z'iy  ikki  yakka  hukmlarga  asoslanib,  jo’z'iy  yoki  yakka  hukm 
keltirib  chiqaramiz.  Masalan,  bog’cha  yoshidagi  bola  mana  bunday  mulohaza  yuritadi;  adamlar 
darvozadan  ismimni  aytib  chaqirib  keldilar.  Ular  sovg’a  olib  kelgan  bo’lsalar  kerak.  Bu  bolaning 
mulohazasini tahlil qilib ko’rsak, uning fikr yuritishi mana bunday tarzda taraqqiy etganligini shoxidi 
bo’lamiz. O’tgan  galda adam ismini aytib  chaqirib kelgan edilar,  yana chaqirayotirlar. Albatta, adam 
menga sovg’a olib kelganlar, deb xulosa chiqaradi.  
  Shunday  qilib,  analogik  yo’l  bilan  xulosa  chiqarganda  murakkab  qonuniyatlar  to’g’risidagi 
bilimlar o’zlashtirilmasa-da, lekin turmushning turli jabhalarida undan foydalanib turiladi.