Microsoft Word kartografiya doc

атласнинг
 
макет
 
компоновкаси
 
дастлабки
нусхаси
технологияси
Нашрга
тайёрлаш
Тузиш
Нашр
қилиш
Карта
мазмунининг
элементлари
ва
уларнинг
таснифи
Легенда
шартли
белгилар
Географик
асос
Мазмун
Тасвирлаш
йўллари
Шрифт
билан
Чизиқлар
билан
Рангда
Ёрдамчи
рангда
УМУМИЙ
 
ДАСТУР
 
Ташкилий
-
техникавий
тадбирлар
Лойи
x
анинг
техникавий
-
иқтисодий
асоси
Иш
x
ажми
ва
унинг
мураккаблигини
аниқлаш
Иш
услуби
ва
технология
-
сини
асослаш
Ме
x
нат
ва
материаллар
учун
сарф
-
харажатларни
x
исоблаш
Калькуляция
ишларини
режанлаш
-
тириш
ИЛМИЙ
 
ТЕХНИКАВИЙ
 
ЛОЙИ
X
А
 

---

122
Yuqorida kwrsatilgan ishlar bajarilib, mutaxassislar va buyurtmachilar 
tomonidan muh’ofaza qilinib, tasdiqdan wtgandan swnggina asosiy xujjat bwlib 
h’isoblanadi va ishga kirishiladi. Yuqorida karta va atlaslarning loyih’alash
jara
ё
ni sxemasi berilgan.
Karta va atlaslarni loyih’alash quyidagi bosqichlarga bwlinadi: 
-karta va atlaslarning maqsadi va mavzulari; 
-atlas kartalarining rwyxatini aniqlash; 
-matematik asosni ishlab chiqish; 
-maket komponovkani tay
ё
rlash; 
-kartografik va boshqa manbalarni aniqlab rwyxatini tuzish; 
-karta mazmunini ishlab chiqish va tasvirlanadigan tafsilot va obektlarni, 
voqea va h’odisalarni tasniflab, aniqlash; 
-shartli belgilarni ishlab chiqish, karta va atlaslarni badiiy jih’atdan 
jih’ozlash ywllarini ishlab chiqish, ramka va uning tashqarisidagi bezak, kesma 
va qwshimcha kartalar, h’amda atlasning ustki qismlarini, kartalardagi ochiq 
joylarni surat va rasmlar bilan bezash; 
-atlas 
ё
ki karta dasturini (programmasini) ishlab chiqish; 
-ish jara
ё
nlari texnologiyasini ishlab chiqish; 
-atlaslar uchun geografik asoslarning tiplarini ishlab chiqish va mualliflik 
maketlarining mazmunini aniqlash; 
-h’ar bir ish jara
ё
ni bwyicha sarf-xarajatlarni h’isoblab chiqish; 
-jara
ё
nlar bwyicha ish grafigini ishlab chiqish; 
İ
lmiy texnikaviy loyih’aning (
İ
TL) asosiy h’ujjati karta va atlasning dasturi 
h’isoblanadi. Karta va atlas dasturida quyidagi bwlimlar mavjud. 
-karta va atlasning nomi, ishlatilishi va ularga bwlgan talablar; 
-kartaning matematik asosi; 
-kartaning mazmuni, tasvirlash usullari va generalizatsiyalash printsiplari; 
-kartografik manbalar va ulardan foydalanish ywllarini kwrsatish; 
-geografik xarakteristika va generalizatsiya qilish uchun tavsiyalar; 
-karta yaratish texnologiyasi. 
Dasturda mualliflik maketini (nusxasini) yaratish uchun quyidagi tavsiyalar beriladi: qaysi geografik 
manbalardan qanday qilib foydalanish, qaysi masshtabda mualliflik nusxasi tuzish kerak, h’ar bir nusxa 
uchun maxsus formulyar tutiladi, unda kartografik manbalar kwrsatiladi. 
Dasturda mavzuli kartalar rwyxati berilib, ularning mazmuni aniqlanib, taqrizga berish vaqtlari kwrsatiladi. 
Dasturda tah’rir qilish, tuzish va loyih’alash bilan bog’liq bwlgan masalalar echimi kwrsatilishi kerak. Masalan, 
tah’rir qilish kwrsatmasini 
ё
zish va h’ar bir tip karta uchun legendalar ishlab chiqish kwrsatiladi. 
Programmaning (dasturning) texnologik qismida karta va atlas yaratishda foydalanish mumkin bwlgan yangi 
texnologik usullar, yani kompyuterlardan, EHM lardan va boshqa yangi asbob-uskunalardan foydalanish 
imkoniyatlari kwrsatiladi. 
Karta va atlaslar yaratishda shartli belgilarni tanlash va joyida ishlata bilish kerak. Shartli belgilar oddiy 
shaklda, mazmunga loyiq tanlanishi zarur, shu bilan birga h’ozirgi zamon texnologiyasiga mos bwlishi kerak. 
Kartografik korxonalarda maxsus shartli belgilar fotoalbom mavjud bwlib, wsha albomdan foydalaniladi. 
Karta tuzishda legendaning ah’amiyati kattadir, shuning uchun h’am legenda kartaning kaliti deb h’am 
yuritiladi. Chunki, u karta mazmunini ochib beradi. Kartani wqishdan ilgari uning legendasi bilan tanishiladi. 
Kartaning legendasi karta programmasi bilan birga ishlab chiqilib, karta tuzish nusxasi bilan birga beriladi. 

---

123
Legenda ishlab chiqishda shartli belgilar karta mazmuniga mos bwlibgina qolmasdan, mantiq jih’atdan h’am 
twliq, sodda, yqilishi oson va qisqa bwlishi zarur. Kompleks legenda, tipologik h’amda sintetik legendalar 
mavjud. Masalan, sintetik legendalar landshaft kartalarida, bah’olash va bashorat qilish kartalarida kwproq 
ishlatilsa, tipologik legenda ilmiy tasnif bilan bog’liq bwlgan kartalarda foydalaniladi. 
Mualliflik maketlari (nusxasi) maxsus ixtisoslashgan tashkilotlardagi yuqori malakali mutaxassislar, karta 
soh’asi bwyicha ishlaydigan kishilar va kartograf-muh’arrirlar tomonidan tuziladi. 
Karta mualliflari quyidagi tartibda ish olib borishi mumkin: 
-karta tuzish g’oyasi paydo bwlgandan swng uning mazmuni aniqlanadi; 
-karta dasturi tuziladi; 
-manbalar wrganilib chiqiladi; 
-kartaning dastlabki legendasi ishlab chiqilib kwrsatkichlar aniqlanib shkalalar tanlanadi; 
-kartaning dastlabki eskizi (qwlbola) nusxasi tay
ё
rlanadi; 
-manbalar ishlab chiqilib, qwshimcha kesma kartalar, grafiklar, sxemalar tay
ё
rlanadi; 
-kartaning twliq legendasi ishlab chiqiladi; 
-kartaning mualliflik nusxasi tuziladi; 
-mualliflik nusxasiga tushuntirish xati 
ё
ziladi. 
Kartani xomaki dasturi (programmasi) kartogarf-muh’arrir bilan birgalikda tuzilishi yaxshi foyda beradi. 
Mualliflik nusxasi tah’ririyat tomonidan qabul qilinadi. Kartografik korxonalarda mualliflik nusxasi yuqori 
saviyada bajarilgan va h’amma qonun-qoidalarga twliq javob beradi deb topilsa, uning tuzish nusxasisiz 
twg’ridan-twg’ri nashr qilish jara
ё
niga wtkazsa bwladi. Bunda ish jara
ё
ni qisqaradi va nashr qilish ishi 
tezlashadi. 
Atlas kartalarini loyih’alash oddiy karta tay
ё
rlashdan bir oz bwlsa h’am farq qilib, atlas mavzusi asosida ish 
olib boriladi. Atlas kartalari masshtabi va proektsiyasiga katta etibor berilib komponovkaga loyiq qilib 
tanlanadi. 
Atlasda umuman h’amma kartalar uchun bir xil shartli belgilar tanlanib, atlasdagi mavzuli kartalar uchun esa 
aloh’ida legenda ishlab chiqiladi. 
Atlas kartalarini joylashtirishda, ularning ketma-ketligiga katta etibor berilib, kartalar mazmuni va ah’amiyatiga 
qarab masshtab tanlanadi. Kartalar uchun bir necha xil geografik asos yaratiladi. Bunda generalizatsiya 
darajasi h’am bir xil bwlishi kerak. 
Atlas kartalarining shartli belgilari, shriftlar, rang bilan jih’ozlanishi oldindan atlas dasturida kwrsatilgandek bir 
mazmunga bwysinishi kerak. 
Atlasni loyih’alashning wziga xos xususiyatlari bor. Atlasning qwygan maqsadiga, kartalar soniga va 
murakkabligiga h’amda texnikaviy xarakteristikasiga etibor beriladi. 
Atlasning matematik asosi uning qanday loyih’alanishiga bog’liq. 
Atlas kartalarining mazmuni ularning generalizatsiya qilish darajasiga h’am bog’liq. 
Shartli belgilar tarkibi atlas kartalarning h’ajmiga va jih’ozlanishiga bog’liq. 
Atlas yaratishning yana bir xususiyati shuki, unga kiritiladigan h’amma kartalar birdaniga nashrga 
tay
ё
rlanmaydi, balki bir-biriga bog’liq va bir-birini twldiradigan kartalar guruh’lari dastlab tuziladi, ana 
shundan keyin kartalarni nashrga tay
ё
rlash jara
ё
niga topshirish mumkin. 
Karta va atlaslarni tay
ё
rlashda ularni 
loyih’alash
eng murakkab va masuliyatli ish h’isoblanadi. Shuning 
uchun h’am bu jara
ё
nga katta etibor berildi.