Microsoft Word kartografiya doc



Download 12,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet58/112
Sana01.02.2022
Hajmi12,54 Mb.
#421897
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   112
Bog'liq
KARTOGRAFIYa (1)

60-rasm. 
Relefning shtrix chiziqlar bilan tasvirlanishi.
Otmivka usuli
yirik relefli h’ududlarni tasvirlashda yaxshi samara beradi. 
Bu usul qu
ё
sh nurining relefni 
ё
ritish darajasini farqlashda qwl keladi. Relefning 
soya tushadigan tomonlari kul rangda 
ё
ki jigar rangda tasvirlanadi. Relef 


81
qancha tik bwlsa, janubi-sharqiy 
ё
nbag’irlar kwproq jigar rangda 
ё
ki kul rangda 
aks ettiriladi. Bunday tasvirni «qiya nur bilan 
ё
ritish usuli» deb yuritiladi. Lekin 
qu
ё
sh nuri tik tushib, relefning h’amma joyini 
ё
ritsa soya tushmaydi. Bunda relef 
rangda otmivkasiz tasvirlanadi va balandliklar farqi rang orqali berilib, relefning 
past joylari, yani pasttekislikli qismi yashil rangda (200 metrgacha baland 
joylar), undan balandroq joylar, yani tekisliklar och jigar rangda, 0 metrdan past 
joylar twq yashil rangda tasvirlanadi. 
Shtrixlar va otmivka usulida tasvirlangan relefni wqish oson kwrinsa-da, 
nisbiy balandliklarni twg’ri aniqlab bwlmaydi. Shuning uchun XIX asr oxirlariga 
kelib gorizontallar usulidan foydalanila boshlandi (Bu usul twg’risida topografiya 
fanida twliq malumot beriladi). 
Gorizontallar kartada absolyut balandligi bir xil bwlgan nuqtalarni 
tutashtiruvchi chiziqlardir. Gorizontallar balandlik farqlarini kwrsatib bersa-da, 
uni wqish juda qiyin, shuning uchun gorizontallar oralig’ini h’ar xil ranglarga 
bwyab kwrsatish usuli ishlatiladi. Natijada relefni wqish va balandliklar farqini 
ajratish imkoni tug’ildi. Topografik kartalarda gorizontallar oralig’idagi farq h’ar 1 
metrdan, 2,5-5 metrdan, 10, 20, 50 metrlardan wtkazilar edi. Mayda masshtabli 
umumgeografik kartalarda gorizontallar oralig’idagi shkalalar farqi, 
tasvirlanadigan h’ududlarga bog’liqdir. Masalan, Wrta Osi
ё
ning relefi h’ar xil 
bwlgani uchun, quyidagi shkala qabul qilingan: 0 metrdan past joylar twq yashil 
rangda (asosan botiqlar tasvirlanadi), 0-100 metrgacha yashil rangda, 100-200 
metrgacha och yashil rangda tasvirlanadi. 200-400 metrgacha och jigar rang, 
balandligi oshib borgan sari jigar rang quyuqlashib boraveradi (Wzbekiston 
h’ududi tasvirlanganda 1000-gorizontal albatta kwrsatiladi, chunki undan baland 
joylarda paxta ekilmaydi). Bunday usul gorizontallar oralig’ini bwyab kwrsatish 
usuli deb yuritiladi. Bu usulda relefni tasvirlash kartografiyada gipsometrik usul 
deb ataladi, bu usul izogips (teng balandlik) larga asoslangan. 
Gipsometrik
 
usulda tasvirlangan relef 10-16-pog’onada berilishi mumkin. Bu usuldan suv osti 
relefini tasvirlashda h’am foydalaniladi, suv osti relefi kwk rangda beriladi, bu 
batimetrik usul deb yuritiladi. 
Yuqoridagi usullar 
ё
rdamida relefning h’amma xususiyatlarini twliq 
tasvirlab bwlmaydi, masalan, tog’li h’ududlarda er betiga chiqib turgan tog’ 
jinslari, g’orlar, jarliklar va boshqalar. Gorizontallar bilan tasvirlab bwlmaydigan 
bunday relef shakllari maxsus shartli belgilar bilan kwrsatiladi. Joylardagi 
balandlik farqlarini aniqlash uchun relefni xarakterli nuqtalarining absolyut 
balandliklari (masalan, tog’ chwqqilari va xarakterli nuqtalar) raqam bilan 
ё
zilib 
qwyiladi. 
Gipsometrik usulda tasvirlangan relefni wqish uchun karta legendasida 
berilgan chuqurlik va balandliklar shkalasidan foydalanish zarur. Bu shkala 
asosida kartadagi 2 nuqta orasining kwndalang kesimini (profilini) chizib, relefni 
yanada aniqroq va chuqurroq wrganish mumkin. 
Bunday kwndalang profil Wzbekiston geografik atlasining (1999) Tabiiy 
geografik kartasida (8-9-betlar) berilgan bwlib, 2 masshtabda (gorizontal
masshtab 1:4 mln. vertikal masshtab 1:100 000) va 2 xil ywnalishda berilgan. 


82
Relefni ikkinchi bir plastik (tekis) usulda yani fotorelef usulida h’am 
tasvirlash mumkin. Lekin bu usul relefning qanday balandlikda, qanday 
qiyalikda tasvirlashga bog’liq. Bunda tasvirlana
ё
tgan joyning modeli h’osil 
bwladi, undan umumiy tushuncha h’osil qilish uchun foydalanish mumkin. 
Kosmosdan va samol
ё
tdan olingan suratlar orqali h’am relefning tasvirini 
wqish mumkin. 
Relefning eng yaxshi tasviri karta-model (relefli karta) h’isoblanadi. Bu 2 
xil masshtab ishlatish ywli bilan h’osil bwladi. Bu usulda SNG ning bir qancha 
h’ududlari (masalan, Karpat tog’lari, Qrim, Kavkaz, Ural tog’lari) tasvirlangan. 
Relefni tasvirlashda va uni kartaga tushirishda kompyuter grafikasidan 
h’am foydalanilmoqda. 

Download 12,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   112




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish