Microsoft Word kartografiya doc

 
MDH davlatlarida chop etilgan yirik geografik atlaslar 
Biz wtgan mavzularimizda atlaslar twg’risida umumiy tushuncha berib 
wtgan edik. Lekin mamlakatimizda va MDH mamlakatlarida yirik kartografik asar 
– atlaslar chop etilganki, ular twg’risida qisqacha malumot berish lozim deb 
h’isoblaymiz. 
Malumki atlaslar tiplarga bwlinib wrganiladi, yani umumgeografik, soh’alar 
bwyicha va kompleks atlaslar. Undan tashqari maqsadlar bwyicha h’am 
bwlingan: wquv atlaslari, turistik atlaslar va malumotnomali atlaslar. Sobiq 

---

142
İ
ttifoqda 1937 va 1940 yillarda chop etilgan malumotnomali BSAM (Bolshoy 
sovetskiy atlas Mira) atlasi shunday atlaslar qatoriga kiradi. 
1-jildida dun
ё
ning tabiiy iqtisodiy va si
ё
siy geo-grafiyasi wz aksini topgan, 
unda kartalar aloh’ida-aloh’ida berilib, foydalanish uchun juda qulaydir. Undan 
xoh’lagan kartani atlasdan chiqarib foydalanish mumkin. Atlas sobiq 
İ
ttifoq 
twg’risidagi malumotlarni wz ichiga olgan. Jumladan, Wzbekiston h’am atlasda 
keng mazmunda w
z
aksini topgan. 
BSAM ning 2-jildi 1940 yilda chop etilib, unda sobiq 
İ
ttifoqning h’ar bir 
respublikasi, wlka va regionlarining tabiiy va iqtisodiy kartalari berilgan. 
Atlasning 3-jildli urush munosabati bilan chop etilmadi. 
Bu atlasni tuzish va uni nashrga tay
ё
rlash va boshqa tashkiliy ishlarni 
bajarish uchun maxsus ilmiy tadqiqot instituti tashkil qilingan. 
İ
kkinchi Jah’on urushidan swng chop etilgan eng yirik kartografik 
asarlardan biri ilmiy-malumotnomali 3 jildlik Dengiz atlasidir (1950-1959). 
Bu atlasda dun
ё
okeanlari twg’risida fundamental malumot berilib, dun
ё
bwyicha dengiz va okeanlarining geografiyasi twg’risida etarlicha malumot 
tasvirlangan. Bu atlasning ikkinchi jildi wziga xos usulda tuzilgan.
Er tabiiy geografik jih’atdan bir butun qilib tasvirlanib, unda metosfera, 
gidrosfera, atmosfera va biosferalarning bir-biri bilan wzaro bog’liqligi va wzaro 
munosabatlarining murakkabliklari wz
aksini topgan. 
Wsha davrda chop etilgan kompleks atlaslar orasida 1954 yilda sobiq 
İ
ttifoqda chop etilgan ilmiy malumotnomali Dun
ё
ni tabiiy geografik atlasi 
(FGAM) aloh’ida wrin tutadi. Atlas kartalarida, quruqlik va suv osti relefi, 
geologiyasi va qazilma boyliklari, zilzila va vulqonlar, geomorfologiyasi, iqlimi, 
suvi va uning sifati, tuproqlari, wsimliklari va h’ayvonot dun
ё
si h’amda tabiiy 
rayonlashtirish twla wz aksini topgan. Unda kartalar dun
ё
bwyicha, materiklar 
bwyicha va ittifoq bwyicha berilgan. Atlasning yana bir yutug’i shundaki, unda 
yangi tipdagi kartalar h’am berilgan, masalan, landshaftlar geokim
ё
si kartasi 
shular jumlasidandir. 
1967 yilda sobiq 
İ
ttifoqda nashr qilingan Dun
ё
atlasi dun
ё
kartografiyasini 
rivojlantirishga katta qissa qwshdi. 
Soh’alar bwyicha chop etilgan atlaslardan 1967 yilda chop etilgan 
“
İ
ttifoqda dorivor wsimliklarning tarqalish atlasi” ni, 1960 va 1963 yillarda chop 
etilgan, “
İ
ttifoqning iqlim atlasi” ni aytib wtish mumkin. 
İ
jtimoiy-iqtisodiy geografiya soh’alari bwyicha chop etilgan atlaslardan 
“
İ
ttifoqning qishloq xwjalik atlasi”, “
İ
ttifoq avtomobil ywllari atlasi”, “
İ
ttifoq xalq 
xwjaligi va madaniyati atlasi” laridir. 
Swnggi vaqtlarda ilmiy va amaliy ah’amiyatga ega bwlgan atlaslarga katta 
etibor berilib yangi tipdagi geografik atlaslar yaratilmoqda. Shunday atlaslardan 
biri “Dun
ё
ning tabiiy muh’iti va resurslari atlasi” va “Dun
ё
qor va muzliklar 
resurslari atlaslari”dir. Bu atlaslar h’ozirgi vaqtda inson uchun zarur bwlgan, 
dun
ё
bwyicha chuchuk suv manbalari twg’risida etarlicha malumot beradi. 
Sobiq 
İ
ttifoqda nashr qilingan kompleks atlaslar guruh’iga kiruvchi 
atlaslardan regionlar atlaslari twg’risida malumot berish joizdir. Chunki bunday 
atlaslarning kartalarida h’ar bir region twg’risida geografik jih’atdan kompleks 

---

143
malumot berilgan, regionlarning tabiiy geografiyasi, iqtisodi
ё
ti va ijtimoiy 
rivojlanishi wz aksini topgan, Bunday atlaslar asosan urushdan swng chop etila 
boshlandi. Shulardan asosiylari Armaniston (1961), Ozarbayjon (1963), Gruziya 
atlaslari (1964), 
İ
rkutsk oblasti (1962), Zabaykale (1967), Tojikiston, 
Qozog’iston,
Wzbekiston, Litva. Ukraina (tabiiy sharoiti va resurslari), Moldaviya 
h’amda Tyumen oblasti, Oltoy wlkasi atlaslaridir.