Microsoft Word kartografiya doc

5. Kosmik izertlewlerdiń xalıq xojalıǵındaǵı áhmiyeti
1957 jılda burınǵı Birlespede birinshi ret Jerdiń jasalma joldasiniń uchirilishi hám 1961 jıl 1 aprelde «Vostok-1» kemasining keńislikke ushıw etiwi Jer átirapındaǵı keńislikti ózlestiriw, ilimiy izertlew jumısların aparıw, odan xalıq xojalıǵında paydalanıw múmkinshiligin jarattı. erekic ótiw kerek, keleside kosmostan alınǵan maǵlıwmatlar xalıq xojalıǵınıń derlik hámme tarawlarında óz nátiyjesin berip atır.
Jer – álem degi turmıs oazisi bolıp tabıladı. Onıń ayriqsha nizamlıqları bar, olardı Jerdiń ózinde turıp úyreniw múmkin bolmaydı. Bul nizamlıqlardı biliw hám odan paydalanıw ushın kosmonavtika astronomlarǵa, meteorologlarga, okeanologlarga, ereki, geograf, ekolog, geobotanik hám basqa qánigelerge ulıwma jańa múmkinshilikler jaratıldı.
Astronomık apparatlardıń atmosferadan joqarıda atqarap atırǵan jumısları, álem tarawdaǵı izertlewler sheńberin keńeytirip jiberdi. Nátiyjede teleskoplarning elektromagnit spektrining pútkil diapazonında baqlaw jumısları aparıwǵa múmkinshilik jaratıldı.
Mars, Venera hám Yupiter planetalarınıń fotosuratlari alınıp úyreniliwi nátiyjesinde olarda házirgi waqıtta da tektonik processler dawam jetip atırǵanlıǵı haqqında qımbatlı maǵlıwmatlar alındı.
Radiotexnika salasınıń rawajlanıwın házirgi waqıtta kosmonavtikasiz erekic bolmaydı. Burınǵı Birlespede ushırılǵan «Molniya», «Ekran», «Jıyek» hám «Raduga» sıyaqlı jasalma baylanıs joldaslarına ornatılǵan radio-retransliyator járdeminde mámleketleraro kóp kanallı telefon hám telegraf baylanısı ornatılǵan. Odan tısqarı jasalma joldaslar járdeminde reńli televideniya sistemasında da úlken tabıslar qolǵa kiritilgen. Házirgi kúnde Jer kurrasining qálegen noqatı menen soylesa alıw múmkinshiligi tuwıldı.
Dúnya mámleketlerinde qalalarara, mámleketlerara hám kontinentlerara ushıwdı shólkemlestiriw teńiz hám erek transportın rawajlandırıwda gidrometeorologik informatsiyaning áhmiyeti úlken bolıp atır. Sol maqsette «Kosmos» hám «Meteor» tipidagi jasalma joldaslar ushırılǵan edi, olar bir sutkada 2 ret Jer maydanınıń derlik hámme bólimleri tuwrısında meteorologik maǵlıwmat berip turmoqda. Endi planetamizning hár bir aymaǵı tuwrısında shama menen hár 6 saatta meteorologik material alıw múmkin.
Planetamızda júz berip atırǵan barlıq processlerdi planeta kóleminde gúzetip turıw, insan xojalıq iskerligin jaqsılaw ushın zárúr maǵlıwmatlar alıw, atmosfera, Jer maydanı hám dúnya okeanın turaqlı qadaǵalaw etip turıwshı kosmik apparatlar sisteması hám kosmik súwretsiz oyda sawlelendiriw etip bolmaydı. Jasalma joldaslardan erekic qıdırıw jumıslarında, okeanlıqta balıq tutıwda, ormanchilikda hám ormanda zárúrkunandalar tarqalǵan, hám de órt túsken aymaqlardı anıqlawda, suwning rejimin anıqlawda, jaylawlar hám olardı zúráátliligin anıqlawda paydalanılıp atır.
Kosmik súwretlerdi alıwda MKF-6 kosmik fotoapparatınıń xızmetlerin úlken. Bul fotoapparat 6 ob’ektivda hár túrlı spektrda bir yo’la 280 km biyiklikten uzınlıǵı 165 km hám eni 110 km, yaǵnıy 19000 km2 maydandı súwretke aladı.
Kosmostan alınǵan súwret, ásirese geologiya salasında úlken nátiyje berip atır. Mısalı, Ózbekstannıń qublasında, Aral teńizi menen Kaspiy teńizi aralıǵinda bir qansha neftli strukturalar bar ekenligi anıqlanǵan. Kosmik súwretlerden Pomirdagi Sarez ko’lidan paydalanıwdı proektlestiriwde, Rossiyada qurılǵan Baykal-Amur temir jol trassasini proektlestiriwde de paydalanılǵan.
Bunday súwret tiykarında 1965 jıldan baslap qubla hám arqa yarım sharlar ushın 1:30 mln. Masshtabda meteorologik kartalar tuzilda. Bul kartalarda bultlardıń muǵdarı, formaları, strukturası anıqlanıp, usılar negizinde Nefanaliz (bult) kartaları tuzilib, qısqa múddetli obi-hawanı boljawda tiykarǵı erek bolıp esaplanadı.