Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

“Grammaire des civilizations” nomi ostida va muqaddimasi Mauris 
Aymart tomonidan yozilgan kitob nashrdan chiqdi
1
. 
1993-yilda ushbu kitob ingliz tiliga tarjima qilinib, Penguin 
Books nashriyotida “Sivilizatsiyalar tarixi” nomi bilan nashr 
etildi.Uning muqaddimasi Braudel tomonidan yozilgan edi. 
Bu muqaddimada Braudel tarixni o‘qitishda yosh o‘quvchilarni 
turli xil yosh davrlarida bo‘lib o‘qitish kerakligini aytib o‘tgan. Bu 
savolga qanday qilib turli xil maktab yoshlari orasida muvaffaqiyatli 
o‘qitildi.  “Eng boshida o‘quvchilar bolalar va oxirida ular 
qariyalardir”. O‘quv kurslarini: rejalarni talab qilish, ustunlik va 
muhtojliklar imkoniyati va aql-zakovat sari yo‘naltirish kabilarga 
bo‘linadi. Bolalar uchun, men doimo oddiy hikoyalarim, rasmlar, 
teleseriallar va filmlar hamda boshqa so‘zlar, an’anaviy tarixni 
yaxshilaydigan medialarni tavsiya qilaman. Asosiy muammo, ularga 
yordam berishdir, ushbu jarayonda hissiyotni loyihalashni kashf etish, 
                                                 
1
 Compare the plea for ‘ Ecumenical’ history in D. Sachsenberg, World History 
as Ecumenical History?,  
in “Journal of World History”, 2008, 18, 4, pp. 465-489, esp. p. 485. 

---

 
 
26
o‘tmishni real ko‘ra olish qobiliyatini shakllantirish muvaffaqiyat 
beradigan birinchi omildir. Xronologiya uchun hissiyot asta sekin 
o‘zini qo‘lga olish va sarosimalikni tarqatib yuborishga yordam 
beradi. Shunday qilib o‘quvchilarga tushuntirish payti kelib, ular 
lug‘atlarni o‘rganishga muhtoj bo‘ladilar,shunda ularga so‘zlar, fikrlar 
va narsalar aniq bo‘la boshlaydi. Yana ba’zi qo‘shimcha kalit 
tushunchalar “jamiyat, shtat, iqtisod, sivilizatsiya" lardir. Shularning 
barchasini oddiygina qilib tushuntirish mumkin. Biz hozir davr 
chizig‘ini kesib o‘tayotgan yoshlar bilan har kun to‘qnashamiz. Ular 
bilim o‘rganishga uncha qiziqmasligi, bitob o‘qishni xohlamasligi 
mumkin, lekin ular aynan shu yoshda bilimli, zakovatli bo‘lishlari 
mumkin. Biz ularga tarixning qanchasini o‘qita bera olyapmiz. 
U o‘zining "Sivilizatsiyalar tarixi" kitobida tarixni qancha qismini 
o‘rganishni haqiqatdan ham ta’minlab bera olgan. Uning ochilish 
bobida, Braudel lug‘atning o‘zgarishi muhokama qilgan. U ushbu 
qismda turli xil so‘zlar ma’nolari va har xil sivilizatsiyalarning kalit 
so‘zlarini tushuntirib berishga harakat qilgan. Barcha so‘zlar yuragi 
kitobning 2-bobi Barcha ijtimoiy fanlarni sivilizatsiyalarni 
o‘rganishga jalb qilish deb nomlanib uning qo‘shimcha boblari 
geografik mintaqalardagi sivilizatsiyalar, Jamiyatdagi sivilizatsiyalar, 
iqtisodiyotdagi sivilizatsiyalar, G‘oyalar sivilizatsiyasi. Birinchi 2 bob 
birgalikda 3-bobni Sivilizatsiyalarning davomiyligi ni tashkil etib, 
ushbu bob eng katta va uzun kitobdir, deyarli 600 sahifadan iborat. 
Keyingi ikki qism dunyodagi barcha sivilizatsiyalarni 2 qismga 
bo‘ladi Yevropadan tashqari sivilizatsiyalar va Yevropadagi 
sivilizatsiyalar. Oxirgi qismda Kolumbdan keyingi Amerika va ingliz 
tilida gapiruvchilar va AQSh va Kanada tarixiga bag‘ishlangan. Bu 
kitob o‘zining matnlari va rasmlar va sur’atlarining yo‘qligi sababli 
o‘rganish qiyin edi.Garchi kitobdagi 23 ta xarita o‘quvchi uchun 
insoniyat tarixini geografik rivojlanishini bilishga yordam berardi. 
Rasmlar va sur’atlar yetishmovchiligi va matnlarda muhokama 
qilingan mavzularning kamchiliklari bor edi. Braudel yosh 
o‘quvchilarning o‘qituvchilarning eng muhim quroli nutqdan 
foydalanishlarini xohladi. U shubhasiz o‘smirlar o‘quvchilarni o‘z 
kitobida yetarli darajada qiziqtira oladigan va dunyoni tushuntirishga 
yordam bera oladigan ajoyib hikoyalar, sana, matnlar, manbalar, 
xotiralar, fikrlar va taqqoslashlar bor deb hisoblagan. Braudel ushbu 

---

 
 
27
hikoyalarni keng sur’atda va mavzuga oid ravishda yozgan
1
. Misol 
uchun, u turk xammomlari matnida Fors podsholigi va boshqa 
joylarga olib borilgan Arab bosqinlari natijasida qadimgi rim 
xammomlarini saqlanib qolinishiga olib kelgan degan. 
Efiopiyani tadqiq qilar ekan, dunyoning muhim qismi, insoniyat 
sivilizatsiyasi, Xristian dini, mil.avv. 350-yil qishloq xo‘jalik 
madaniyati, chorvachilik va omoch bilan yer haydash, bug‘doy va 
uzumchilik rivojlanganligi aytib o‘tgan. 
Xitoy aholisining vegetarian madaniyati haqida aytib kaloriyaning 
98 foizi ular iste’mol qiladigan sabzavot manbalari natijasidir. ular 
saryog‘, pishloq yoki sut va oz miqdorda baliq yoki go‘sht iste’mol 
qiladilar. 
Xristianlik, Gumanizm va ilmiy qarashlarlar majmuasi Yevropada 
aralashganini turli yo‘llar orqali aks ettirgan.  
Braudel o‘z hikoyalarini xronologik tartibda bermagan yoki biror 
bir aniq narsa haqida hikoya qilmagan. U o‘zining Tarixni o‘qitish 
ma’ruzasida ta’limiy hikoyani sarguzasht ertakka aylantirishni 
xohlardi, chunki tarixda dramatik qiziqishlar bor deb hisoblardi. 
Natijada okeanning boy va xilma-xil ma’lumotlar o‘quvchilar 
qarshisida turardi. Geografiyaning yordam berishi Braudel uchun 
insoniyat tarixini tushunishning ustunidir. 
Natija ajoyib, ta’siri muhim emas o‘quvchilarning nishoni aqliy 
va hayajonga soladigan dunyoga bog‘liq bo‘lganligigadir. Kitob juda 
uzun, matnlar juda zich va ma’lumotlar ham juda boy, bu ham 
o‘quvchilar yutug‘i bo‘lib tuyuladi. Shunga qaramasdan, balki bu 
Braudelning haqiqatdan ham o‘rta maktablar kurashda yo‘qotganidir. 
O‘quvchilar kengashi tomonidan bu kitob talabalar uchun juda qiyin 
hisobladilar. Ta’lim vazirligi haqiqatdan ham sivilizatsiyalar 
dasturidan chiqarildi. Nihoyat 1970-yilda Braudelning kitobi sotuvga 
chiqarildi. 
Agar  Braudelning  “Sivilizatsiyalar tarixi” maktab darsligi 
sifatida qiyinchilik bilan qabul qilingan bo‘lsa, Ernest Gombrichning