Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

5-mavzu. Qadimgi Mesopotamiyada davlatchilikning shakllanishi. 
Shumer, Akkad va Qadimgi Bobil podsholigi 
 
Reja: 
1. Qadimgi Mesopotamiyada Tabiiy Sharoit. Aholi. 
2. Qadimgi Mesopotamiyada Dehqonchilikning rivojlanishi.  
3. Qadimgi Mesopotamiyada Shahar-davlatlarning vujudga 
kelishi.  
4. Hammurapi qonunlari. Ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar.  
5. Qulchilikning rivojlanishi. Yer egaligi.  
 
Tayanch iboralar:  Enn, Dajla, Frot, Mesopotamiya, Arzirum, 
piktografika,“hayot daraxti”, ardu, sag, reshu, lugal. memkim, 
galuku, “Sharru -Kin”, gedya, gutiylar, nubada, damkor, duggur, 
semit, Sargon, Magan o‘lkasi, Hammurapi qonunlari, Ablianum, 
Sinmagir, damkarlar, qo‘y maydoni, ota uyi, talion huquqi, 
shakkanakku, rabianum, qo‘shnilar, qudurrular, kassitlar, 
Karduniash, bitu, bel-bit, redu, bairu, kodeks, Tavrot, bit-abia, bel-
ashshatim, «qo‘y maydoni», gur, min, shekel. 
 
Old Osiyodagi mamlakatlar orasida qishloq 
xo‘jaligi keng ravnaq topishi uchun eng qulay mamlakat Dajla (Tigr) 
bilan Frot (Yefrat) daryolari o‘rtasida joylashgan bo‘lib, uni qadimgi 
yunonlar  Mesopotamiya (ikki daryo oralig‘i) deb ataganlar. Bu 
mamlakat shimolda Armaniston tog‘laridan boshlanib, janubda to Fors 
qo‘ltig‘igacha cho‘zilgan. U g‘arbda - Suriya-Mesopotamiya dashti 
bilan, Sharqda esa G‘arbiy Eron tog‘ tizmalari bilan chegaralangan. 
Mesopotamiyaning o‘rta va janubiy qismi tekislik bo‘lib, u vaqt-vaqti 
bilan toshib yerlarni o‘g‘itlovchi Dajla va Frot daryolari keltirgan 
yotqiziqlar (o‘g‘itbop allyuviylar)dan iborat. Dajla daryosi Van 
ko‘lidan janubroqda Armaniston tog‘laridan, Frot esa Arzirumning 
(Turkiya) Sharqida dengiz yuzasidan 2 ming metr balandlikdan 
boshlanadi. Dajla tezoqar daryo bo‘lib, Frotdan 750 km qisqaroq, 
lekin Frotga nisbatan ikki baravar ortiq suv keltiradi. Uzunligi 2500 
km ga yetadigan Frot esa vazmin oqadi.  
Frot qirg‘oqlari Dajlanikiga qaraganda pastroq bo‘lganligi 
sababli, Frot daryosi toshganida Dajlaga nisbatan ko‘proq hududni suv 
Tabiiy Sharoit 

---

 
 
94
bosadi va toshqin uzoq vaqt davom etadi. Har ikkala daryoning o‘zani 
besh ming yil ichida o‘zgarib ketgan. Shumer va Aqqodning qadimiy 
shaharlari Sippar, Kish, Nippur, Shuruppak, Uruk va Larsa kabilar 
Frot daryosi bo‘yida joylashgan
1
. Ikki daryo oralig‘ining janubidagi 
Shumer va mamlakatning o‘rta qismini egallagan Aqqod iqlim 
jihatidan bir-biridan bir muncha farq qilgan. Shumerda boshqa 
joylarga qaraganda qish iliqroq bo‘lgani uchun xurmo daraxti yovvoyi 
holda o‘sgan. Aqqod esa iqlim jihatidan qishi qorli bo‘lib, yovvoyi 
xurmo o‘smaydigan Ossuriyaga yaqin bo‘lgan.  
Mesopotamiyaning o‘rta qismi hududidagi eng qadimgi 
manzillar so‘nggi neolit davrida vujudga kelgan. Mamlakatning o‘ta 
qadimiy qabilalari botqoqliklardagi tepalik-orollarda yashagan. Ular 
tuproqdan maskanlar qurganlar. Atrofdagi botqoqliklarni quritib, eng 
qadimgi sun'iy sug‘orish tizimini vujudga keltirganlar.  
Dehqonchilikning rivojlanishi. Eng qadimgi davrlarda vujudga 
kelib, miloddan avvalgi III ming yillikda yanada rivojlangan qishloq 
xo‘jaligi yetakchi rol o‘ynagan. Quyi Mesopotamiyaning ba'zi 
joylarida hosildor yerlar bo‘lib, bu vaqtda ancha ishlangan va ko‘p 
sonli aholi undan olingan mahsulot bilan ta'minlangan. Larsa va Uruk 
kabi yirik shahar xarobalarining orasi atigi 24 km ekanligi, aholi juda 
zich yashaganligidan dalolat beradi
2
. Frotning g‘arbidagi bepoyon 
o‘tloq va dashtlar chorvachilik bilan shug‘ullanish imkonini bergan. 
O‘tloqlarda uzun va kalta shoxli ho‘kizlar boqilgan. Ekinni 
sug‘orishda, haydash va g‘alla yanchishda, shuningdek, yuk tashishda 
uy hayvonlaridan foydalanilgan.  
Quldorlikning shakllanishi (miloddan avvalgi III ming yillik). 
Qishloq xo‘jaligining rivojlanishi, temirchilikning paydo bo‘lishi va 
ayirboshlash savdosining yoyilishi ishlab chiqaruvchi kuchlarni 
rivojlantirib, ish kuchiga bo‘lgan extiyojni oshirdi. Buning natijasida 
qadimgi urug‘chilik jamoa tuzumi yemirilib, uning xarobalarida eng 
qadimgi quldorlik davlatlari paydo bo‘ldi. Miloddan avvalgi III