Microsoft Word итисодий статистика-лотин doc

V = 
S
Q
yoki
t
Q
 
Bu yerda: V = mehnat unumdorligi. 
Ko‘pincha qazib oluvchi korxonalarda (ko‘mir, temir va boshqa rudalarni) 
va qishloq xo‘jaligida (terilgan paxta, yetishtirilgan don va boshqa mahsulotlar) 
natural ko‘rsatkichdagi mehnat unumdorligi ko‘p qo‘llaniladi. 
Ishlab chiqarilayotgan mahsulot bir xil bo‘lib, lekin har xil hajmda 
tayyorlansa (qadoqlansa, taraga joylashtirilsa) yoki har xil sifatli bo‘lsa, unda 
ularni bir xil hajm yoki sifatga keltirib, shartli natural hajmini aniqlaydi va bu 
asosda mehnat unumdorligi topiladi. 

---

99 
Mehnat unumdorligining asosiy umumiy ko‘rsatkichi qiymat (pul 
ifodasiga) ko‘rsatkichidir. Bu asosda korxonalar, tashkilotlar hududlar va 
mamlakat miqyosida mehnat unumdorligini aniqlash, taqqoslash, dinamika 
o‘zgarishni o‘rganish hamda unga ta’sir qilgan omillarni aniqlash imkoniyati 
to‘g‘iladi. 
Mehnat unumdorligidan tashqari iqtisodiy samaradorlikning juda ko‘p 
xususiy ko‘rsatkichlari hisoblanishi mumkin. Ularni qaysi resurslardan 
foydalanishni ifodalashiga qarab, quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: 
•
mehnat resurslaridan samarali foydalanishni ifodalovchi ko‘rsatkichlar; 
•
asosiy vositalardan samarali foydalanishni ifodalovchi ko‘rsatkichlar; 
•
moddiy sarflardan samrali foydalanishni ifodalovchi ko‘rsatkichlar; 
•
moliyaviy resurslardan samarali foydalanishni ifodalovchi ko‘rsatkichlar; 
•
investitsion faoliyat samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar. 
Resurslarni ifodalovchi ko‘rsatkichlar ham, resurslarning turlari ko‘p 
bo‘lganligi sababli ko‘pdir. Masalan, barcha asosiy vositalarning foydalanish 
samaradorligini, ularning qaytimi, daromadliligi, foydaliligi (rentabilligi) ifodalasa, 
asosiy vositalarning ayrim turlarini ifodalovchi ko‘rsatkichlar ham mavjud. Yuk 
tashuvchi mashinaning (transportning) samaradorligi qancha yukni necha km. ga 
tashiganligi ya’ni tonna – km. bilan o‘lchanadi. 
Lekin, shuni ham takidlash kerakki, samaradorlikning hususiy, umumiy 
ko‘rsatkichlari, resurslar bo‘yicha ko‘rsatkichlari bir-biri bilan uzviy bog‘liq. 
Iqtisodiy samaradorlikni oshirishning ekstensiv va intensiv usullari mavjud. 
Ekstensiv usulda qo‘shimcha resurslar sarflanadi, yangi yerlar ochiladi 
(mirzacho‘l, jizzax cho‘llari kabi), yangi konlar foydalanishga topshiriladi, yangi 
zavod, fabrikalar ishga tushiriladi, yangi ish joylari tashkil etiladi va shu kabilar. 
Lekin bu usul chegaralangan, chunki resurslar hajmi chegaralangandir. Ekstensiv 
usulda mehnat unumdorligi darajasi o‘zgarmaydi, oshmaydi, demak mahsulot 
birligiga harajatlar ham kamaymaydi. Shuning uchun ham ekstensiv usuldan ko‘ra 
intensiv usul foydaliroq. Intensiv usulda qo‘shimcha resurslar sarflanmasdan, 
mavjud resurslardan tejab-tergab, yangi texnika va texnologiyalarni qo‘llab, 
ko‘proq mahsulot ishlab chiqarishdir (xizmat ko‘rsatishdir). Binobarin bu 
mamlakat miqyosida yalpi ichki mahsulotning ko‘payishiga va aholi turmush 
darajasining yaxshilanishiga olib keladi.