Microsoft Word итисодий статистика-лотин doc

Import kvota – mamlakatga keltirishga ruxsat berilgan chet el mahsulotlari 
hajmining cheklangan miqdoridir.
Eksport kvota – mamlakatdan tovarlarni chet mamlakatlarga (eksportga) 
belgilangan hajmda yetkazib berish (sotish) tushuniladi.
Import va eksport kvotalar ham milliy iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida 
qo‘llanadi.
Import kvota darajasi (Kik) import hajmini YAIMga nisbati bo‘yicha 
aniqlanadi. 
YAI
М
I
К
ик
=
 
Bu yerda: I – import hajmi; 
YAIM – yalpi ichki mahsulot 
Import kvotasi indeksi
0
1
i
к
i
к
i
к
К
К
J
=
; bo‘yicha hisoblanadi.
Eksport kvota darajasi (Kek) eksport hajmini (EKS) YAIMga nisbati bilan 
aniqlanadi.
YAI
М
E
КК
К
e
к
=
 
Eksport kvota darajasi mamlakatning iqtisodiy rivojlanganlik darajasi va 
uning xalqaro iqtisodiy munosabatlarda qanchalik qatnashayotganligini bildiradi.
Eksport hajmini (EKS) sanoat ishlab chiqarish hajmiga nisbati real eksport 
kvotasi darajasini bildiradi. Chunki haqiqiy iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar, 
xom ashyo emas, sanoat mahsulotlarini eksport qiladi.

---

103 
S
М
E
КК
РК
e
к
=
 
Bu yerda: SM – sanoat mahsulotlari hajmi. 
Tashqi savdo aloqalarida proteksionizm siyosati va demping qo‘llanilishi 
mumkin. Proteksionizm – milliy iqtisodiyotni xorij raqobatidan himoya qilishga 
qaratilgan siyosatdir. Proteksionizm quyidagi chora-tadbirlarni qo‘llash yordamida 
amalga oshiriladi.
•
import tovarlariga yuqori darajada boj o‘rnatiladi; 
•
davlat ayrim tovarlarni import qilishni taqiqlaydi; 
•
import kvotasi kamaytiriladi (litsenziya yordamida) 
•
tovarlarni import qilish uchun to‘lanadigan valyuta cheklanadi; 
•
import qilinadigan tovarlar sifatiga va ekologik tozaligiga talab 
oshiriladi va shu kabilar. 
Demping deganda tashqi bozorni egallash uchun tovarni ishlab chiqarish 
harajatlaridan past (arzon) baholarda chetga eksport qilish yoki tovarlarni tashqi 
bozorda mamlakat ichidagi bozordan arzon bahoda sotish tushuniladi.
Tashqi savdo aylanmasi eksport va import yig‘indisidan iborat umuman 
olganda eksport import hajmidan ko‘p bo‘lsa, tashqi savdo qoldig‘i musbat (+) 
bo‘lib, ijobiy hisoblanadi. Import eksport hajmidan ko‘p bo‘lsa, tashqi savdo 
qoldig‘i manfiy (-) bo‘lib, mamlakat yalpi milliy mahsulot hajmini kamaytiradi. 
Eksportning importdan ko‘p bo‘lishi, umuman olganda mamlakat iqtisodiyotining 
rivojlanganligidan darak bersada, lekin xom ashyolarni ko‘proq eksport qilishni 
ijobiy baholab bo‘lmaydi.
Tovarlar eksporti ularning ishlab chiqarishiga nisbatan, tovarlar importi esa 
ularning iste’moliga nisbatan tezroq o‘sib borishi lozim. Bunday nisbatlarni tahlil 
qilishda eksport va import elastikligi ko‘rsatkichlaridan foydalaniladi.
Eksport elastikligi (Ee) eksportning qo‘shimcha o‘sishini 






∆
E
КК
E
YAIM 
qo‘shimcha o‘sishiga nisbati bilan aniqlanadi.
YAI
М
YAI
М
E
КК
E
E
e
∆
∆
=
:
 
Bu yerda: 
∆
YAIM – yalpi ichki mahsulotning qo‘shilgan qismi (farqi). 
Importning 
elastikligi 
ham 
importning 
qo‘shimcha 
o‘sishini 






∆
I
М
I
YAIMning qo‘shimcha o‘sishiga 






∆
YAI
М
YAI
М
nisbati bilan aniqlanadi. Shunda 
eksport indeksi YAIM indeksidan katta bo‘lsa, ushbu mamlakatda tovarlar eksporti 
ularni ishlab chiqarishdan tezroq o‘sganligini bildiradi.

---

104