Microsoft Word islom hazorasi ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
11
o‘qishga e’tibor berganliklariga va bu o‘z-o‘zidan undan ta’sirlanganliklariga dalil ekaniga 
hech kim shubha qilmaydi. 
Hayotning turli sohalarida ishlatiladigan Ovro‘pa tillariga kirib qolgan arabcha so‘zlarni 
eslatib o‘tishimizga hojat bo‘lmasa kerak. Hatto ba’zi so‘zlar xuddi arab tilidagidek bo‘lib 
qolgan. Qutn (paxta), harirud-damashqiy (damashqiy harir), misk, sharob, jarra (ko‘za), 
limon, sifr (nol) va bulardan boshqa son-sanoqsiz so‘zlar shular jumlasidandir.
To‘rtinchisi – qonunchilik maydonida. g‘arblik talabalarning Andalus va boshqa 
yerlardagi islomiy madrasalar bilan bog‘lanuvi fiqh va qonunshunoslikka oid hukmlar 
majmuining o‘z tillariga ko‘chishida katta rol o‘ynadi. Ana shu paytda Ovro‘pada 
mustahkam nizom va odil qonunlar bo‘lmagandi. Hatto Napoleonning Misrdalik davrida 
molikiy fiqhidagi eng mashhur kitoblar frantsuz tiliga tarjima qilindi. Bu kitoblarning 
ilklaridan «Xalil kitobi» bo‘lib, u frantsuz fuqarolik kodeksining mag‘zi (asosi) bo‘lgan. 
Kodeks molikiy fiqhi hukmlariga nihoyatda o‘xshash bo‘lgan. Alloma Sediyo aytadi: 
«Afrika arablari bilan aloqalarimizda, alalxusus, nazarimizni tortgan narsa – molikiy 
mazhabi bo‘ldi. Fransa hukumati doktor Berenga 1422 yilda vafot etgan Xalil ibn Ishoq 
ibn Ya’qubning fiqhga doir «Kitobul muxtasar»ini frantsuzchaga tarjima qilmoqni 
topshirdi».
Beshinchisi – davlat tushunchasi va xalqning hukumat bilan aloqasi borasida. Qadim 
va o‘rta asr olami xalqning hokimlar faoliyatini nazorat qilish huquqini inkor etardi. 
Shuningdek, u bilan hokim o‘rtasidagi aloqani qul bilan xo‘jasi o‘rtasidagi aloqadek 
qilishardi. Mamlakat podshohning xos mulki sanalar, boshqa mollari meros qilib 
olinganidek, u ham merosxo‘rlariga o‘tardi. Hokim mutloq xo‘jayin bo‘lib, xalqqa 
nisbatan xohlagan ishini qilardi. Mana shuning sababidan amirning taxtdagi hissasini 
talab qilib yoki qarindosh-urug‘lar merosi to‘g‘risida kelishmovchilik uchun bir davlat 
bilan boshqasi o‘rtasida urush chiqishini oqlashardi! 
Urushuvchi millatlar o‘rtasidagi aloqaga kelsak, g‘olib mag‘lubning qo‘lidagi bor 
narsani vatani, moli, obro‘si, hurriyati va izzatini musodara qilardi. Holat to Islom 
hazorasi barpo bo‘lguncha shunday davom etdi. U e’lon etgan printsiplari ichida albatta 
xalq o‘z hokimlarini nazorat qilish to‘g‘risida haq sohibi ekanligi ham bor edi. Chunki 
hokimlar xalq manfaatlarini va omonatni himoya qiluvchi vijdonli kimsalardan 
farqlanmaydilar. Bu to‘g‘rida tarixda birinchi marta xalq ichidan biror kishi chiqib, 
hokimidan nima kiyishini, qaerdan kelganini surishtirishi voq’e bo‘ldi. Buning uchun u 
o‘limga hukm qilinmaydi, qamoqqa sudralmaydi va surgun etilmaydi. Toinki, u va 
odamlar qanoat hosil qilishi uchun hokim unga hisobotini taqdim etadi. Tarixda birinchi 
marta hokim o‘zini xalqning qaroli ekanini, ixlos ila unga xizmat qilishi va qarolga lozim 
bo‘lganidek, unga ham samimiyat lozim ekanini e’tirof etdi. 
Islomiy hazora e’lon etganlari ichida buni ham ma’lum qildi va keyinchalik hayotga 
tatbiq etdi. Bular hurriyat va anglash nasimlari bo‘lib, keyin islomiy jamiyatga qo‘shni 
millatlar ustida ham esdi. Bundan bu millatlar bezovtalandi, so‘ng harakatlandi, keyin 
qo‘zg‘olib, ozod bo‘ldi. Ovro‘pada bo‘lgan narsa mana shudir.
G‘arbliklar salb urushlarida Shom mamlakatlariga keldilar va bundan oldin ham 
Andalus xalifaligi mamlakatlarida guvoh bo‘lganlaridek, xalqlar hokimini nazorat 
qilayotganini, hokimlar ham xalqidan boshqaning nazoratiga bo‘ysunmayotganliklarini 

---

Islom hazorasi. Ahmad Muhammad