Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
MAZDAKIYLIK, al-Mazdakiya (fors. mazdakiyon) - mazdakiylar, 5-a. oxiri - 6-a.da 
sosoniylar Eronida vujudga kelgan va islomning dastlabki asrlarida xalifalikning Sharqiy 
qismida mavjud bo‘lgan zardushtiylik tarikatlaridan birining nomi. Asoschisi Mazdak (ism 
yoki faxriy laqab) sharafiga shunday nom olgan. M. Zardushtakon nomli "ashaddiy" 
manixeylik (moniylik) tariqatidan kelib chiqqan bo‘lib, bu tariqat ba’zi ma’lumotlarga 
ko‘ra, 3-a.da, boshqasiga ko‘ra esa, 5-a.da vujudga kelgan. Uning muxlislari ezgulikning 
yovuzlik ustidan uzil-kesil g‘alaba qozonishiga ishonganlar. M. tarafdorlari odamlar 
o‘rtasidagi mulkiy va tabaqaviy tengsizlikni yo‘q qilishni rejalashtirganlar. Tabaqaviy 
tengsizlikni yo‘qotishning samarali usuli sifatida xotinlarni umumiy deb e’lon qilganlar. 
M.ning ijtimoiy shiorlari Eron aholisining keng qatlamlarida tarqalgan. 6-a. boshida urug‘ 
zodagonlari va zardushtiylikning oliy kohinlariga qarshi keng xalq harakati avj olgan. 
Xusrav Anushirvon tomonidan M. harakati tor-mor etilgach (taxm. 530 y.), Mazdak 

---

Islom Ensiklopediyasi 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
178
tarafdorlari Sosoniylar davlatining borishi qiyin bo‘lgan chekka tumanlariga qochganlar. 
M. islomning dastlabki asrlarida ham mavjud bo‘lgan, bu hakda ash-Shahristoniy, Yoqut, 
Rashididdin, Hamdulloh Qazviniy va b. aytib o‘tishgan. Musulmon tarixchilarining bir 
qismi M. g‘oyasining asosiy unsurlarini o‘zlashtirib olgan xurramiylarni M. bilan aynan bir 
deb hisoblaganlar. Zardushtiylardan M. muqaddas olovga e’tiqod qilmasligi bilan ajralib 
turadi. M. tarafdorlari arablar va mulkdorlarga qarshi 8-9-a.da ko‘tarilgan harakatlarda 
(Abu Muslim, Sunbod mug‘, Muqanna, Bobak harakati va b.da) ko‘pincha xurramiylar, 
shialar va xorijiylar bilan birga faol ishtirok etishgan.  
 
 
MAZOLIM (hukm al-mazolim, yoki nazar al-mazolim - g‘ayriqonuniy harakatlarni ko‘rib 
chiqishning qisqartmasi) - qilingan adolatsizlik ustidan tushgan shikoyatni davlat 
boshlig‘i yoki uning vakili tomonidan ko‘rib chiqilishi, appelyatsiya (shikoyat) sudi. 
Islomda M. tartibi johiliyat davrida nohaq chiqarilgan hukm ustidan qabilalararo va 
qabila doirasida o‘tkazilgan ajrimlarga borib taqaladi. 
Islomning dastlabki davrlarida bu tartib kam o‘zgargan. Lekin shikoyat arizasi berish 
mumkin bo‘lgan yagona shaxs xalifaning o‘zi bo‘lgan va shu tufayli xohlagan paytda 
unga murojaat qilishgan. Umaviylardan bo‘lgan to‘rtinchi xalifa Abdulmalik ibn Marvon 
(685-705) shikoyatlarni eshitish uchun alohida kunlarni belgilagan va ularni hal etishni 
o‘zining qozisi Ibn Idris al-Azdiyga topshirgan, o‘zi esa, uning chiqargan qarorini 
tasdiqlagan. Bunday tajriba xalifa Umar ibn Abdulaziz davrigacha (717-720) saqlangan, 
bu xalifa shikoyatlarni o‘zi ko‘rgan. Biroq, undan keyinga xalifalar avvalgi holatga qaytib, 
bu vazifani qozi va vazirlarga topshirishgan. Xalifa Mahdiy (775-785) shikoyatlarni o‘zi 
ko‘rgan, al-Muhtadiy davrigacha (869-870) shunday bo‘lgan, keyin esa, shikoyatlarni 
xalifaning ishonchli kishisi sifatida vazirlar ko‘rgan. Hoz. paytda musulmon 
mamlakatlarida an’anaga ko‘ra, M. deb huquqni nazorat qilish organlari va apellyatsiya 
(shikoyat) sudlariga aytiladi.