Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

TASHAHHUD - q. Kalimai shahodat.  
 
 
TASHBIH, (arab. - o‘xshatish) - xudoni odamlarga o‘xshatib ta’riflaydigan ta’limot 
(antropomorfizm). Ilk islom ilohiyotida vujudga kelgan. Qur’onning ko‘p suralarida xudo 
ham eshitadi, ko‘rib turadi, ushlaydi, jazolaydi deb ta’riflanadi. Alloh taolo o‘zi yoki 
Rasuli vasf qilganidek, o‘xshatmasdan vasf qilinishini yaxshi ko‘radi. U bizga o‘xshab 
eshitadi, bizga o‘xshab ko‘radi, kabi gaplar aytilishi joiz emas. Ilk islom ilohiyotchilari 
ichida T. tarafdorlari xudoning qiyofasini insonga o‘xshatib talqin etganlar. Ular 
mu’taziliylarning xudo hech qanday sifatga ega emas degan ta’limotiga (bu ta’limot 
islom tarixida ta’til, uning tarafdorlari muattila deb nom olgan) qarshi chiqqanlar. Ta’til - 
Alloh taoloning sifatlarini inkor qilishdan iboratdir. Ularning ikkovlari ham botildir. 
Chunki, ta’til qiluvchi, yo‘qqa ibodat qiladi. T. qiluvchi esa, sanamga ibodat qiladi. T. va 
ta’tilga qarshi kalom tarafdorlari, xususan Ash’ariy qattiq kurash olib borgan. T. va ta’til 
ta’limotlari va ularning tarafdorlari bo‘lgan mushabbiha va mu’attila alohida ilohiyot 
oqimiga aylangan emas, balki muayyan oqimlar (mas., mu’taziliylar)ga mansub 
ilohiyotchilar ta’limotining bir tomoni sifatida ma’lum bo‘lgan. Kalom hukmron 
mafkuraga aylangach, bu ta’limotlar yo‘qolib ketgan. 
 
 
TA’VIL (arab. - izoxlash, asl ma’nosiga qaytarish) — ayrim murakkab oyatlar 
mazmunini o‘z bilimi doirasida izohlash. Ma’lumki, Qur’oni karimda o‘nlab "mutashobih" 
va "muqattaot" deb nomlanuvchi oyat va iboralar borki, ularning tub ma’nolarini Alloh 
taolodan o‘zga hech kim aniq bilmaydi. Bu to‘g‘rida Oli Imron surasining 7-oyatida 
bayon etilgan. Lekin, shunga qaramay, ba’zi tafsir ulamolari ularni T. etishga urinib 
ko‘rganlar. Hanafiy-moturidiy mazhabi bo‘yicha bu kabi oyatlarni T. qilish, sharxlash 
yoki izohlash shakkoklik hisoblanadi. Kim T. yo‘li bilan yoki boshqa yo‘l bilan Alloh 
taoloning sifatlarini manfiy-salbiy qilishdan saqlanmasa, shuningdek, Allohning sifatlarini 
Uning mahluklari sifatiga o‘xshatishdan saqlanmasa, hakdan toygan bo‘ladi va hech 
qachon poklanishga erisha olmaydi. Bu mu’taziliylarga va ko‘rish masalasida ular bilan 
hamfikr bo‘lganlarga raddiyadir. Shuningdek, Allohni Uning maxluqotlaridan biror 
narsaga o‘xshatadiganlarga raddiyadir. T. qilganlar ham o‘zlariga yarasha javob aytib: 
"Agar biz ularga aniqlik kiritmasak, chalasavod kishilar turlicha fikrga borib, odamlarni 
chalg‘itib yuborgan bo‘lur edilar" - deydi. Imomi A’zamning sifatlardagi mazhabi - o‘tgan 
sahobalar, tobe’inlar va taba’ tobe’inlar jumhurining mazhabidir. Qisqasini aytganda, bu 
asrning eng yaxshi mazhabi bo‘lib, sifatlarda T. qilmaslik, ularni T. nomi ila qadariya va 

---

Islom Ensiklopediyasi