|
Oliylikka intilganga darkor harakot, ammo Kishilarda kam uchraydur sibotumatonat.
Bir donishmand: «Bir soat sabr qilmoq shijoatdur», deganlar. Shuning uchun ham, talaba ustoz oldida sabot, sabr va yuksak qanoat bilan qoim bo’lishi kerak. Uni mehru shafqatini va xayrli duosini qozonsin.
Bir kitobni oxirigacha o’qib tugatmasdan, boshqa ki-tobga o’tmasin. Shuningdek, bir fanni kamolga yetkazmasdan, boshqasimi ixtiyor qilish yoki zarurat bo’lmasa, boshqa shaharga ko’chishga jazm etmasligi kerak. Aslida bu ilm ofatlaridandir. Chunki, imldan chalg’itadi va boshqa narsaga majbur qiladi. Qalbni befoyda narsa bilan o’raydi. Vaqtini zoye ketkizadi. Eng zararlisi, muallim ko’ngliga aziyat keltiradi. Muhabbatini so’ndirib, o’zi ham ko’p ozor chekmog’iga sabab bo’ladi.
Talaba nafsu havosi chaqirayotgan narsalarga qar-shilik qilishi va shafqatsiz bo’lishi hamda og’ir, sabr-li bo’lishdek yuksak axloqiy fazilatlar bilan sifatlanishi kerak. She’r:
Nafsu havoyim meni yo’ldan urdi Sharmandalar anhoriga tuban surdi. Yuzim qaro qildi, ilgimda shay yo’q, Hay huzurida dilimda hayo, sa’y yo’q. Do’stim aytdi, buning davosi bordir, Nafsu havo kushandai g’avg’osi dordir. Osib bergin orom dardmandalarga, Ibrat bo’lsin uchun sharmandalarga.
Havoi nafsga qarshi kurash emas oson, Matonatu bardoshni mahkam tutsin inson.
Haqiqat shuki, nafsu havo yo’li xorlik va sharmanda-lik yo’lidir. Agar bilsang, nafsu havoni dorga osadigan amal, uni xor va sharmanda yana ham sharmanda qiladigan joyi amaldir. Bu oson emas, kim nafsiga qarshi kurashar ekan, unga ko’p musibat va imtihonlar yog’ila boshlaydi.
Albatta sabr va qanoatni kasb qilsin.
Donishmandlar: Orzu umidlarga erishish qop-qop mehnat va imtihonlar ustidadir. Quyidagi hikmatni hazrat Ali (r.a) aytganlar:
Ogoh bo’lkim, ilm va uning fayzu ravnaqi olti narsaga rioya qilinganda hosil bo’ladi. Ularning barchasini bayon etay:
Zakovat - ziyraklik, ilmga chanqoqlik, sabru-qanoatla yetuklik - kifoyatlik, ustoz irshodi yo’llanmasi, hamda uzoq vaqt darkor.
Sherik, hamxona tanlashda tirishqoq, jiddiy, parhezlik, taqvodor hamda mustahkam irodali, xulqi mustaqim o’zgarmaydigang va fahm-farosatli, tushunadigan va tushuntira oladigan kishini ixtiyor qilish lozim. Ta-biiyki, dangasa, e’tiqodi sust, sergap, buzg’unchi va fitnachilik xislati bor kishidan uzoklashishi kerak.
Hikmatlarda: Kishining kim va qanday ekanini o’zidan so’rama! Balki uning yaqinlariga, do’stlariga qara! Aql bilan nazar qil! Chunki inson do’stlariga ergashadi. - Kimki, tilasang bilay, maqolin angla, Aslin desang anglayin, fiolin angla. Kirdikorig’a boqib asl holin angla, Aslig’a dalil aning hisolin angla.
Ular yomon va noshoista fe’lu xulqlik bo’lsalar, zud-lik bilan ulardan uzoqlash. Agar yaxshi va ijobiy fe’-llik bo’lsalar, ular bilan do’stlash. Samimiy munosa-batlar o’rnat. Shunda to’g’ri yo’l topasan, hidoyatga erishasan. She’r:
Yaxshi libos tanga oroyish, Yaxshi ko’ldosh jonga oroyish.
Kishi aybing desa, dam urmag’ilkim, ul erur ko’zgu, Chu ko’zgu tiyra bo’ldi, o’zga aybing zohir aylarmu?!
Har qanday holda bo’lsangda, dangasa bilan do’stlash-ma, hamsuhbat bo’lma! Qancha solih, yaxshi insonlar bor ediki, ular sheriklarining buzg’unchiligi, yomonligi bilan buzildilar, yomon otliqqa aylandilar. O’zini qattiqqo’l qilib ko’rsatadigan va bezbet kishi dushmanimdir. U kul ichiga qo’yilgan cho’g’ kabidir, kul esa cho’g’ning o’chib qolishiga sabab bo’ladi. Ya’ni, sen ham bir cho’g’ misoli
bo’lsang, cho’g’ni alangalatmay, maqsadga yetkazmay uni o’chiradi.
Xulosa shuki, qozonga yaqin yursang qarosi yuqar deb, tanlangan sherik qanchalik izlanuvchan, tirishqoq va odo-bu axloqi hush bo’lsa hamda taqvoyu parhezda yo’lboshchi bo’lishi ayni muddaodir. Shubhasiz, bu kabi fazilat-li sifatlarni sherik va yaqinida yurganlarga ham yuqtirishi, xulqlantirishi mumkin. Shunday qilib, o’ziga ham, o’zgaga ham naf beradigan ilm hosil qilishiga asosiy omil bo’ladi.
Kimniki aylay der esang mahraming, Ko’p sinamay aylamagil hamdaming.
Janob paygambarimiz (s.a.v.):
-Har bir go’dak islom fitratida tavallud topadi. Biroq uni yahudiy qiladigan ham, nasroniy qiladigan ham, majusiy qiladigan ham ota-onasidir,- deb tarbiyaning nozik tamonlariga ishora qilyaptilar.
Ushbu purhikmat so’zlarni zohiriy ma’nosiga qarab, yaxudiy farzandlarini yaxudiy qilib, nasroniy nasroniy xristian qilib, majusotashparast bolalarini o’tga talpinuvchi qilib tarbiya qilar ekanlar, deyish mumkin.
Ammo uni boshqa tomondan tahlil qilsak, musulmonga Tangri taalo fazli bilan ne’mat va omonat qilib farzand beradi. Noshukrlik va beparvolik ko’chasiga kirib, bolaning tarbiyasiga qaramasa, uni ilmli, xunarli qilmasa, dinini, shariatini o’rgatmasa, axloq-odob bermasa, kelajakda bu farzatsd yaxshilik, yomonlik, to’fiegrining, haq va nohaqning farqiga bormaslikda yaxudiy va nasroniy xatto majusiydan ham farq qilmay qoladi, deb janob Rasululloh (s.a.v.) tanbeh beradilar.
Muallif r.h.ning ta’biri bilan aytganda, ota-ona bolaga qanchalik yaqin bo’lib, ijobiy ta’sirlarini o’tkazganlari kabi, sheriklar ham, bir-birlariga ta’sirlarini o’tkaza biladilar. Fors tilidagi quyidagi hikmat ham bu fikrlarni tasdiqlaydi:
Yori bad badtar buvad az mori bad, Bahaqqi zoti pok Allohus somad.
Yori bad orad tu ro sivoye jahim! Yori neku gir, toyobi na’im!
Hayovu adab birla tuzgil maosh, Yana ayla ta’zimu hurmatni fosh! Ne el yori bo’lsang, alar rangi bo’l, Nechuk bor esang, tutqil ul sari yo’l!
Yomon do’st, xulqu maqsadlari g’arazlik hamroh zahri qattol ilondan ham yomonroqdir.
Beniyoz, behojatlik Allohning pok zotiga qasam ichamanki, Yomon do’st seni jahannamdan boshqa joyga olib bormas. Haqiqiy yaxshi do’st ihtiyor qilgilki, To u birla ne’matlarga, jannati na’imga yetgaysan!
Yerda qaicha bordur karomat, Bilmog’ingga kerak farosat.
Yakto ulug’lig’in ayla nazorat, Kamtar kamoliga topgil ibrat.
Ilm va ilm ahllariga ham, shunday nazar qil. Ular bilan do’stlashganlarning holini ko’r. Oqibatlari qanday go’zal va har jihatdan muvaffaqiyatlik ekanini o’yla. Sen ham do’stingdan ibrat ol, uni mumtoz et. Chunki, do’st do’stning ko’zgusidir.
Kim bu chaman ichra xiromon erur, Barchasi bir-biriga mehmon erur.
Har kishikim, or esa yore anga, Har kishikim, yor esa bore anga. Yor uldurki, har nekim o’ziga Istamas, yorig’a ham istamag’ay. O’zi istarki, yor uchun o’lgay, Ani mundoq sharik aylamagay.
Do'stlaringiz bilan baham: |
