Microsoft Word ijtimoiy va oila psixologiyasi

  
Ijtimoiy xulq-atvor instinktlari nazariyasi 
Ijtimoiy  xulq-atvor  instinktlari  nazariyasi
  XX  asrning  boshida  Angliyada 
shakllandi. Uning asoschisi ingliz psixologi Uilyam Makdugall bo`lib, u o`zining
 
1908  yilda  yozgan  "Ijtimoiy  psixologiyaga  kirish"      kitobidagi  inson  xulq-
atvorlarining  motivi  yoki  uni  harakatga  keltiruvchi  kuch  instinktlardir,  -  deb 
yozgan. Keyinchalik u instinkt tushunchasi bilan birga layoqat, intilish  iboralarini 
ham  ishlata  boshladi.  Uning  fikricha,  xulq-atvorni    ta’minlovchi  narsa  tug`ma, 
psixofiziologik  tayyorlik  holati  bo`lib,  u  nasldan-naslga  uzatiladi.  Makdugall 
barcha  harakatlarni  refleksiv  holda  tushuntirishga  intilib,  refleksiv  yoyga  xos 
bo`lgan barcha qismlar — ya’ni efferent qabul qiluvchi, retseptiv bo`lim, efferent 
(harakat)  va  markaziy  bo`limdan  iborat  tizim  sifatida  tasavvur  qiladi.  Barcha 
ijtimoiy harakatlar ham ana shunday refleksiv tabiatga egadir, deb uqtiradi u. 
Shunga  o`xshash  fikrlar  E.Ross  ("Ijtimoiy  psixologiya  )  va  Dj.Bolduin 
("Ijtimoiy  psixologiya  bo`yicha  tadqiqotlar")  qarashlarida  ham  rivojlantirilgan. 
Masalan, Bolduin ikki turli irsiyat xaqida — tabiiy va ijtimoiy irsiyat haqida yozib, 
ijtimoiy  odamlardagi  taqlid  qilish  qobiliyati  bilan  bog`liq,  deb  yozadi.  Jamiyatda 
yashayotgan  odamlar  bir-birlariga  ta’sirlarini  o`tkazishga  moyildirlarki,  bu  narsa 
ular o`rtasidagi munosabatlarni boshqarib turadi. 
Shunday  qilib,  bu  yo`nalish  tarafdorlarining  fikricha,  barcha  ongli 
harakatlarning  boshi  —  ongsizlikdir,  ya’ni  instinktlar  bo`lib,  ular  asosan 
hissiyotlarda  namoyon  bo`ladi.  Hissiyot  bilan  instinktlar  bog`liqligini  Makdugall 
juftliklarda  ko`rsatishga  harakat  qilgan:  masalan,  kurash  instinkti  —  qo`rquv, 
g`azab hissi; nasl qoldirish instinkti — rashk ayollardagi tobelik hissi; o`zlashtirish 
instinkti    —    xususiylikka  intilish    hissi    va    hokazo.  Ijtimoiy  hodisalarni 
tushuntirishda  tug`ma  instinktlar  rolining  yuqori  qo`yganligi  uchun  bu  nazariya 

---

ilmiy  taraqqiyot  bosqichida  salbiy    o`rin  tutdi,    deb  aytishimiz  mumkin.  Lekin 
uning ayrim hodisalar sabablarini tushuntirishga     harakat qilishi fan oldiga ulkan 
vazifalarni qo`ydi. Ijtimoiy psixologiya fan sifatida ana shu muammolarni tadqiq 
qilishi lozim edi. 
Demak,  yuqorida  to`xtab    o`tilgan  uchala  nazariyaning  ahamiyati  shundan 
iborat  ediki,  ular  yangi  tug`ilishi  lozim  bo`lgan  fan  —  ijtimoiy  psixologiyaning 
tadqiqot  mavzuini  ochib  berdi.  Qolaversa,  bu  uchchala  yo`nalish  ham  nazariy 
qarashlarni  isbot  qilishda  ob’ektiv      tekshiruv      usuli      hisoblangan   
eksperimentdan  foydalanish  zaruriyatini  ko`rsatdi.  Bu  narsa  yana  bir  bor  maxsus 
fanning  kelajak  rejalarini  aniqlashga yordam berdi.