Microsoft Word global ekologik muammolarning kelib chiqish sabablari va ularni hal qilish chora tadbirlari

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

 

 

 

II bob.  Global ekalogik muammolarning kelib chiqish sabablari  

2.1 Tabiat va jamiyat munosabatlarining keskinlashuvi

 

 

     Tabiat insonlarning moddiy va ma’naviy talablarini qondiruvchi manbadir. 

Tabiat - bu butun moddiy borliqdir. Tabiat va jamiyat bir-biri bilan 

chambarchas bog‘langan yaxlit borliqning ikki bo‘lagini tashkil etadi. 

Tabiat va jamiyatning umumiy belgilari bilan bir qatorda o'ziga xos tomonlari 

ham bor. Butun ijtimoiy hayot, ishlabchiqarish, inson va uning ongi tabiat 

qonunlariga bo‘ysunadilar. Bu borada jamiyat tabiatning bir qismi. uning 

sotsial mohiyatini aks cttiradi. Jamiyat va tabiat turli yo'nalishlarda doim 

muloqotda boMadi. Tabiiy muhitsiz jamiyat yashay olmaydi. Hayot insonni 

tabiat bilan bog'laydi. Insonning yashashi uchun zarur bo'lgan barcha narsalar - 

ozuqa. kiyim, qurilish matcriallari va boshqalar tabiatdan olinadi. Jamiyatda 

foydalaniladigan barcha narsalar ikki element: tabiat mahsuloti va mehnat 

natijasida hosil bo'ladi. 

---

 

 

    Tabiatni muhofaza qilish va tabiiy zaxiralardan oqilona foydalansh masalasi 

xalqaro ahamiyatga molik bo‘!di va umumxalq ishiga aylandi. Shuning uchun 

bu muammo juda ko‘p mamlakatlaming qonunlarida o‘z aksini topgan. 

Jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida yer shari tabiatini qo‘riqlash global, 

olamshumul ahamiyat kasb etmoqda. Tabiat komponentlaridan birontasining 

buzilishidan boshqa bir qancha komponcntlar muvozanati, tabiiy ekosistemalar 

o'zgarib ketishiga olib kclmoqda. Tabiatni muhofaza qilish va tabiiy 

zaxiralardan oqilona foydalanish masalasini xalq ommasi o‘rtasida targ'ibot 

qilish hamda uni o‘rta maktablarda. oliy o‘quv yurtlarida ham o‘rganish vaqti 

keldi. Binobarin, bu vazifani amalga oshirishda barcha o

(

qituvchilar zimmasiga 

g`oyat mas’uliyatli vazifa yuklanadi. 

     Tabiatni  muhofaza  qilish.  tabiat  boyliklaridan oqilona foydalanish. ulami 

iloji boricha tiklash davlat ahamiyatiga molik ish bo'lishi bilan birga har bir 

kishining muqaddas burchidir. Nabotot va hayvonotni ehtiyot qilish. har bir 

gul, novdani yulishdan, hayvonga o‘q uzishdan oldin shu xatti-harakat haqida 

bir bor o‘ylab ko‘rish; o‘z hovlisining toza boMishini ko'zlab. shahar havosini 

iflos qilib axlat tashlayotgan kishiga befarq qaramaslik - tabiatni muhofaza 

qilishning tarkibiy qismidir. Tabiatni muhofaza qilish deganda butun insoniyat 

manfaatini ko'zlab. tabiatdan oqilona foydalanish, uni saqlash, qo'riqlash va 

tabiiy boyliklami ko'paytirish yo'lida davlatlar. xalqlar amalga oshirayotgan 

tadbirlarning ilmiy jihatdan asoslangan mujassami tushuniladi. 

Inson bilan tabiat har doim bir butunlikni tashkil qilib kelgan, chunki inson 

tabiatning tarkibiy qismidir. Suv. havo,

 

tuproq. oziq-ovqat bo’lmasa. kishilar 

yashay olmaydilar. Inson o’zining tabiat bilan bo‘lgan bcvosita aloqasi orqali 

tabiiy muhitga juda katta ta'sir qiladi. Hozirgi kunda ycr sharida 6.3 6,5 mlrd. 

dan ortiq aholi yashaydi, uning tabiiy muhitga qanchalik ta’sir clishini ham 

nazarda tutish kerak. 

     XVIII-XIX asrlarda sanoat taraqqiyoti tufayli ko'plab tabiiy zaxiralar: Ycr 

osti boyliklari, qishloq xo‘jaligi ycrlari, baliq zax'iralari, suv va quruqlik 

hayvonlan, o’simlik dunyosidan kcngroq foydalanila boshlandi. Shimoliy va 

Janubiy Amcnka hamda Afrika matcnklan atrofidagi orollami mustamlaka 

qilish tczlashdi. Sharqiy slavyanlar Sibirga kclib joylashdilar va Tinch okcan 

qirg‘oqlariga yctib bordilar. Aholi sonimng o‘sishi. yangi hududlaming 

cgallanishi va ekspluatatsiya qilinishi kuchaydi. O’rmonlar kesildi. 

landshaftlaming tubdan o’zgarishi va ko'plab ov qilish hayvon zaxiralariga 

---

 

 

salbiy ta’sir ko’rsatdi. Ko’plab qimmatbaho hayvonot-o’simlik turlari yo‘q 

bo’lib kctdi yoki ular soni kcskin kamaydi. 

     Sanoatning  rivojlanishi  tabiiy  zaxiralarning kamayib borishidan tashqari. 

atrof-muhitning ifloslanishi muammosim ham kellirib chiqardi. Suv havzalari. 

atmosfera. tuproq sanoat chiqindilari bilan kuchli ifloslanib borayotganligi 

ma’lum bo’lib qoldi. Bular 

0

‘simlik va hayvonot dunyosi, shuningdck odamlar 

sog’lig’iga ham kuchli xavf bo’lib qoldi. Bu salbiy omil asta- sckin butun ycr 

yuzini o’z ta’siri ostiga olishi XX asr boshlariga qadar sun’iy xarakterga cga 

bo`Isa. cndilikda bu sayyoraning global muammosiga aylanib kctdi. Jumladan. 

Antarktidaning tabiati ham radioaktiv changlar va DDT pcstitsidimng borligi. 

yoqilg’i mahsulotlari mavjudligi aniqlandi. 

XX asming ikkinchi yarmiga kclib, turli tabiiy zaxiralarning hududlar bo’yicha 

tanqisligi atrof-muhitning dunyo miqyosda ifloslanishi va muvozanatning 

buzilishi ro’y bcrdi va tobora kcskin tus olib, ckologik sharoitning buzilishi 

uchun real xavf paydo bo’ldi. bu csa quyidagi sabablarga bog’liq bo’lib, 

insoniyatning kclajakdagi hayoti va faoliyatini murak- kablashtirib 

yubordi

/

 

Aholi soni. Fan-tcxnika inqilobi sanoati, qishloq xo’jaligi va mcditsinadagi 

barcha yutuqlar majmuaidan iborat ckanligi sababli 

«demografik portlashni»

 

vujudga keltirdi. Natijada hozirgi vaqtda aholining yillik o‘sish sur’ati 2% dan 

yoki 90 mln. kishidan ortib ketdi. 

1974-yil Yer yuzi aholisi har minutda 150 kishiga yoki sutkasiga 216 ming 

kishiga ko‘paygan. BMT mutaxassislarining so‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra shu 

vaqtda jahon aholisining soni 6,3-6,5 mlrd. atrofida (28-rasm). 

Hozirgi fan-texnika taraqqiyotining tabiatga ta’sir etish yo'llari va shakllari 

nihoyatda ko‘p. Bu ta’sir natijasida tabiatdagi miqdor o‘zgarishlarigina emas, 

balki sifat o'zgarishlari ham sodir bo‘lmoqda. Fan-texnika inqilobining tabiatga 

ta’siridagi eng muhim asosiy tendensiyalari quyidagilardan iborat: 

Tabiiy zaxiralarni iste’mol qilish hajmi aholi sonining ortishiga qarab ortib 

bormoqda. Masalan, 1970-yil tabiiy boyliklami jon boshiga iste’mol qilish 

1940-yilga nisbatan 2,5 barobar ortdi. 2000-yilda esa kishi boshiga 35-40 

tonnaga yetdi. Hozirgi vaqtda insoniyatning xo'jalik ehtiyojlari uchun yiliga 

daryolar suvining taxminan 13% idan foydalaniladi. 

Fan-texnika rivoji tabiiy zaxiralardan oqilona foydalanish va atrof-muhitni 

yaxshilash bo‘yicha insoniyat uchun katta imkoniyat tug'dirdi. Lekin bir 

vaqtning o‘zida tabiiy muhitning ancha ifloslanishi va yomonlashuviga ham 

olib keldi. Tabiatga zararli moddalar va birikmalaming chiqarib tashlanishidan 

---

 

 

havo, tuproq va suvning fizik, ximik va biologik xususiyatlari o‘zgardi. Bu hoi 

tabiiyki, kelajakda o‘simliklar, hayvonlar va odam hayotiga salbiy ta’sir 

ko‘rsatadi. 

     Sanoat. Olimlarning energiyadan foydalanish sur’atlari haqidagi hisobi 

bo‘yicha, inson olovdan foydalangan davrda bir kunda bir kishining energiya 

iste’mol qilishi 5 kkal ga, o'rta asrlarda jon boshiga energiya iste’mol qilish 12 

ming kkal ga teng edi. Yoqilg'i sifatida toshko‘mir qo'llangandan keyin esa 

26000 kkal ni tashkil etdi. 

     Hozirgi  vaqtda  sanoati  rivojlangan mamlakatlarda jon boshiga 

sarflanadigan energiya 200 ming kkal dan oshib ketdi. 

Hozirga qadar insoniyat energiyaning asosiy qismini mineral yoqilg‘ilardan, 

ya’ni neft, ko‘mir va gazdan oladi. 1960-yil bu yoqilg‘ilar hissasiga dunyoda 

ishlab chiqariladigan energiyaning 81-82% i to‘g‘ri kelgan. Keyingi yillarda 

gidroenergiya, atom energiyasi, vodorod energiyasi kabi manbalardan keng 

foydalanilmoqda.