Microsoft Word Foydali qazilma end doc

 
23-rasm. Fosforitlar va ularning ishlatilishi. 
 
Takrorlash uchun savol va topshiriqlar 
 
1. Oltingugurtning ishlatilishi. 
2. Oltingugurtning yer po‘stida uchrashi shakli. 
3. Asosiy sanoat turidagi konlari qaysilar? 
 
29-§. Industrial xomashyo 
 
OLMOS KONLARI. 
Olmos – uglerodning tabiatda sof holdagi alohida ko‘rinishidir. 
Uning kimyoviy tarkibi sof ugleroddan iborat. Odatda rangi tiniq bo‘-
ladi. Olmos dunyodagi barcha tabiiy birikmalarning eng qattig‘idir. U 
hech qaysi kislotada erimaydi; lekin soda yoki kaliyli birikmalar bilan 
reaksiyaga kirishib yemiriladi. Eng asosiy xususiyatlaridan yana biri - 
nurni kuchli qaytaradi. Ishlov berilgan olmos «brilliant» deb ataladi. 

---

 
89
Olmos kristallari juda mayda, mikroskopik zarrachalardan tortib 100 
lab karatga yetadi. 1 karat – 0,2 gr. Dunyoda topilgan eng katta olmos 
donasi «qullinan» deb ataladi. U 3025 karat yoki 605 gr. og‘irlikka 
ega. Olmos burg‘ida, kesishda, ishlov berishda (qattik metallarni) 
ishlatiladi. Tiniq, toza, darz va dog‘i yo‘q kristallari va bo‘laklari 
zargarlikda ishlatiladi. Ularning paydo bo‘lishi to‘g‘risidagi fikrlar 
xilma-xil. Lekin ko‘pchilik «olmoslar magmatik yo‘l bilan hosil 
bo‘lgan» deb hisoblaydi. Olmosning kristalanishi magma hali yerning 
qa’ridaligidayoq boshlanadi va yer yuzasiga otilib chiqib qotganidan 
so‘ng yakunlanadi. Olmos «kimberlit» deb ataluvchi tog‘ jinslari 
tarkibida bo‘ladi. Kimberlitlar o‘ziga xos quvur shaklidagi ma’dan ta-
nalarini hosil qiladi. Kimberlit quvurlari platformalarning yirik siniq-
lariga to‘g‘ri keladi. Ma’dan tanalarining (quvurlarning) diametri 330 
m dan (Afrikada) 45–600 m ga yetadi (Sibirda). JARda uzunligi 800 
m, kengligi 500 m ma’dan tanalari mavjud. Olmosning miqdori 1 m
2
 
tog‘ jinsiga 0,5 karat to‘g‘ri keladi. Olmosning ikkinchi o‘rinda 
turadigan konlari – sochma konlardir. Ular birlamchi kimberlit trubka-
larining nurab yemirilishidan hosil bo‘lgan konlardir. Ularda olmos 
donachalari ko‘proq (boyroq) bo‘ladi. Olmos zaxiralari asosan JAR va 
Yoqutistonda (Rossiyada) to‘plangan.