Microsoft Word экология мар матн лотин rtf

3.Tabiiy resurslardan turlanishi bo‘yicha foydalanish. Tabiiy 
resurslardan oqilona foylanish va atrof muhitni muhofazaqilish 
muammolariga 
bog‘liq 
holda 
tabiiy 
resurslar 
tugaydigan 
va 
tugamaydigan resurslarga ajtratiladi. Tugaydigan resurslar o‘z navbatida 
tiklanadigan va tiklanmaydigan resurslarga bo‘linadi (2-chizma). 
Tiklanadigan resurslardan oqilona foydalanish uchun dastavval 
ularning uzluksiz tiklanib turishi imkoniyatlarini ta’minlash lozim. 
Tiklanadigan resurslarni asrash uchun ulardan xo‘jalik tarmoqlarida 
foydalanishni rejalashtirish, ularning yangi turlaridan foydalanish hamda 
tabiiy tiklanish imkoniyatlarini oshirish zarur (daraxtzorlar barpo etish, 
yovlarning mahsuldorligini oshirish, suv havzalarida baliqlarni urchitish 
va ko‘paytirish va b.sh.). 
Tiklanmaydigan tabiiy resurslarga batamom tiklanmaydigan 
(mineral resurslarning hammasi) va tiklanish darajasi foydalanishga 
nisbatan bir necha yuz ming marta sekin kechadigan (torf, chukindi 
jinslar bilan bog‘liq bo‘lgan mineral resurslar kiradi.

---

30 
Mineral xom ashyo resruslarining tiklanmaslik xususiyatlari 
ulardan o‘ta tejamkorlik bilan foydalanishni, yangi zahiralarni qidirib 
topishni, taxchil resurslarni boshqa resurslar bilan almashtirishni taqozo 
qiladi. Mineral resurslardan oqilona foydalanishni tashkil etish qazib 
olingan madanlardan imkoniyati boricha ko‘proq mahsulot tayyorlashni, 
qazib olishda, tashishda va qayta ishlov berishda isrovgarchilikka yo‘l 
qo‘ymaslik va chiqindisiz texnologiyani joriy etishga bog‘liq. Lekin 
hozirgi sharoitlarda tiklanmaydigan resurslarni turlaridan foydalanishda 
juda katta isrofgarchilikka yo‘l qo‘yilmoqda. Texnologik jarayonlarning 
takomillashmaganligi sababli madanlarning katta qismi chiqindi sifatida 
tashlab yuboriladi va atrof-muhitni ifloslovchi manbalarga aylanadi.
Tugamaydigan tabiiy resurslar suv, atmosfera havosi, rekratsion, 
kosmik, yer osti geotermal resurslaridan tashkil topgan. Ular tabiiy 
jismlar sifatida tugamaydigan resurslardir. Ammo inson faoliyat ta’siri 
tufayli ular ham sifat jihatidan yomonlashuvi (ifloslanishi) va oqibatda 
foydalanish uchun ayrimlari yaroqsiz bo‘lib qolishi mumkin. Shu 
sababli tugamaydigan resurslardan foydalanishda ularning sifatini 
yomonlashuviga yo‘l qo‘ymaslik lozim. Insonning hayotiy faoliyati 
uchun zaruriy manba bo‘lgan suv, atmosfera havosi va rekreatsion 
resurslarni muhofaza qilish hozirgi paytda umumzaminiy ekologik 
muammolarni tashkil etadi. 
Tabiiy resurslar ularning tabiat (landshaft) komponentlariga 
bog‘liqligiga ko‘ra ham tasnif qilinishi mumkin. Geografik qobiqni 
tashkil etuvchi atmosfera, litosfera (yer po‘sti) va biosferaning 
xususiyatlari ularning har biri uchun xos bo‘lgan resurslarni vujudga 
keltiradi. Shu nuqtai nazardan quyidagi resurslar guruhlariga ajratiladi: 
1) atmosfera (havo) resurslari; 
2) gidrosfera (suv) resurslari; 
3) litosfera (mineral xom ashyolar va yer) resurslari; 
4)biosfera (o‘simlik va hayvonot dunyosi) resurslari. 
Ulardan tashqari kosmik (quyosh radiatsiyasi) va rekreatsion 
resurslarini ham alohida ajratish mumkin. 
Shu narsani alohida ta’kidlash lozimki, resurslarning har bir guruhi 
(turi) alohida tizimni hosil qiladi va o‘z navbatida kichikroq tizimlarga 
ajratiladi. Masalan, suv resurslari tizimida chuchuk suv resurslari, yer 
osti suv resurslari, dengizlarning suv resurslari va resurslarning shularga 
o‘xshash kichik tizimlarini ajratish mumkin.

---

31