Microsoft Word экология мар матн лотин rtf

 
 
Nazorat uchun savollar: 
1. Tabiat nima? 
2. Jamiyat haqida tushuncha bering. 
3. Tabiat va jamiyatning o‘zviy aloqadorligini tavsiflang. 
4. Jamiyatning tabiatga ta’siri haqida izoh bering. 
5. Jamiyatning tabiatga ta’siri oqibatida qanday ekologik muammolar 
yuzaga kelmoqda? 
 
 
Adabiyotlar ruyxati 
 
1. 
Каримов
И
.
А
. 
Ўзбекистон
XXI 
аср
бўсағасида
: 
хавфсизликни
таҳдид
, 
барқарорлик
шартлари
ва
тараққиёт
кафолатлари
. 
Т
., 
1997. 
2. 
Абирқулов
Қ
.
Н
. 
ва
бошқалар
. 
Экология
. 
Т
., 2004. 
3. 
Алибеков
Л
.
А
., 
Нишонов
С
.
А
. 
Табиатни
муҳофаза
қилиш
ва
табиий
ресурслардан
рационал
фойдаланиш
. 
Т
., 1983.
4. 
Баратов
П
. 
Табаитни
муҳофаза
қилиш
. 
Т
., 1994. 
5. 
Миланова
Е
.
В
., 
Рябчиков
А
.
М
. 
Использования
природных
ресурсов
и
охраны
природы
. 
М
., 1986. 
6.
Рафиқов
А
.
А
. 
Геоэкологик
муаммолар
. 
Т
., 1997. 
7. 
Шодиметов
Ю
. 
Ижтимоимй
экологияга
кириш
. 
Т
., 1994. 
8. 
Усмонов
И
.
У
. 
Табиат
инъоми
. 
Т
., 1987. 
9. 
Ғуломов
П
.
Н
. 
Инсон
ва
табиат
. 
Т
., 1980. 
10.
Экономика
природопользования
. 
Под
.
ред
. 
акад
. 
Т
.
С
. 
Хачатурова
. 
М
., 1991. 
 
 
 
 
 
 
 

---

24 
Mavzu III. TABIAT VA UNING RESURSLARIDAN 
FOYDALANISHNI IQTISODIY MEXANIZMI 
 
 
 
Reja: 
 
1.
Tabiiy resurslar haqida tushuncha.
2.
Tabiiy resurslar turlari. 
3.
Tabiiy resurslardan turlanishi bo‘yicha foydalanish.
4.
Tabiiy resurslarni iqtisodiy va iqtisodiy-geografik baholab 
foydalanish. 
5.
Tabiat va uning resurslarini muhofaza qilish. 
1. Tabiiy resurslar haqida tushuncha. Ma’lumki resurslar uch 
qismdan iborat: 1) Tabiiy resurslar; 2) Mehnat resurslari; 3) Moddiy 
resurslar. 
Aynan «resurs» so‘zi fransuzchadan olingan bo‘lib, boylik, manba 
ma’nolarini anglatadi. Shunga binoan tabiiy resurslar tabiat in’om etgan, 
ishlab chiqarishni asosini tashkil etadigan manbadir. Tabiiy resurslar 
xo‘jalikda to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlatiladigan va foyda keltiradigan tabiat 
elementlari hisoblanadi.
Shuningdek, tabiiy resurslar insoniyatning tirikchiligi uchun asosiy 
vositachi bo‘lib xizmat qiladi. Ayniqsa, sanoat tarmoqlari va qishloq 
xo‘jalik tarmoqlarini tabiiy resurslarisiz tasavvur qilish qiyin. Lekin 
ularning xalq xo‘jaligidagi ahamiyati har xil xususiyatlarga ega.
Tabiiy sharoitlar va tabiiy resurslar, yuqorida ta’kidlaganidek, 
jamiyat hayoti tabiiy omillarining bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan ikki 
tomonidir. Tabiiy sharoitlari va tabiiy moddalarning fizikaviy va 
kimyoviy tarkibi bilan emas, balki jamiyat bilan o‘zaro aloqalarning 
saviyasi bilan farq qiladi. Ayrim komponentlar (masalan, foydali 
qazilmalar) jamiyat uchun faqat resurs bo‘lishi, boshqalari esa (masalan, 
yer resurslari hayotiy makon maydon sifatida) sharoitida bo‘lishi 
mumkin.
Ayrim kompanentlar (masalan, yer, o‘rmon va boshqalar) resurs 
ham, sharoit ham bo‘lishi mumkin. Jamiyat va tabiatning katta qismi yer 
resurslari kotegoriyasiga o‘tishi tendenitsiyasi kuzatilmoqda (masalan, 
quyosh energiyasi va b.sh.) Tabiiy resurslar tabiiy sharoitlardan 
tashqarida bo‘la olmaydi va foydalanishi mumkin emas. Muayyan 
turdagi resurslarning vujudga kelishi bevosita tabiiy sharoitlarga bog‘liq. 
Tabiiy resurslar tabiatning ijtimoiy ahamiyatini va foydali tomonlarini, 

---

25 
insonga xizmat qilish qobiliyatni namoyon qiladi. Tabiat inson ehtiyojini 
qondirish uchun cheklanmagan imkoniyatlarga ega, lekin inson o‘zining 
bilimi va amaliy ishlab chiqarish faoliyati orqali o‘z ehtiyojlarini 
qondira oladi. Umuman, tabiiy sharoitlar va tabiiy rsurslarga ajratish 
ma’lum darajada shartlidir. Xorijiy adabiyotlarda tabiiy sharoitlar va 
tabiiy resurslar alohida guruhlar sifatida emas, balki yagona, bir butun 
tushuncha sifatida qaraladi. Tabiiy resurslar boshqa moddiy resurslardan 
boshqa bir qator xususiyatlari bilan farq qiladi. Tabiiy resurslarning 
ayrim turlari, muayyan sharoitlarda o‘zlarining miqdor va sifat 
ko‘rsatkichlarini qayta tiklash imkoniyatlariga ega. Shuningdek, ular 
tabiiy rivojlanishi va antropogen (yunoncha – antropos-odam-genos 
paydo bo‘lish, vujudga kelish) omillar ta’siri ostida bo‘lgan sharoitlarda 
sifatini o‘zgartiradi. Tabiiy resurslarning muayyan holati inson hayotiy 
faoliyatining sharoitlariga, sifat holati esa inson faoliyatining ishlab 
chiqarish va noishlab chiqarish faoliyatining texnologik usullariga, 
saviyasiga va jadalligiga bog‘liq. Ayni paytda tabiiy resurslar sifat va 
miqdor ko‘rsatkichlariga ko‘ra bir-biri bilan mujassam bog‘langan. Shu 
sababli alohida tabiiy resursning miqdor va sifat holati qolgan boshqa 
tabiiy resurslarning miqdori, sifat holati va o‘zgarishlar bilan o‘zaro 
aloqada bo‘ladi.