Microsoft Word экология лотин doc

Intizomiy  javobgarlikka  tortishdan  maqsad  –  shaxsning  sodir  etilgan 
ekologik  huquqbuzarlik  uchun  moddiy  va  ma’naviy  javobgarlikni  his 
etishi,  huquqbuzarlarni  tarbiyalash  va  boshqa  xodimlar  o‘rtasida  shunday 
ekologik  huquqbuzarliklar  sodir  etilishining  oldini  olish,  ekologik-agrar 
qonunlarga hamda mehnat qonunlariga hurmat bilan qarash, ekologiya tizi-
mida  olib  borilayotgan  tadbirlarni  amalga  oshirishda,  ekologik  siyosatni 
mustahkamlashda mehnat intizomiga qattiq rioya qilishni ta’minlashdir
1
. 
Ekologiya  sohasida  sodir  etilgan  huquqbuzarliklar  uchun  intizomiy 
javobgarlikka  tortishga  subyektning  davlat  tomonidan  belgilangan 
ekologik tadbirlarni bajarmasligi hamda amalga oshirmasligi, o‘z mehnat 
burchiga  sadoqat bilan  yondashmasligi  oqibatida  ekologik tizimga  zarar 
yetkazishining o‘zi kifoya. 
Fuqarolar  va  mansabdor  shaxslar,  ijarachilar,  fermer,  dehqon 
xo‘jaliklari,  qishloq  xo‘jalik  kooperativlari  (shirkatlari),  xususiy 
korxonalar,  korxona,  muassasa,  tashkilotlar  intizomiy  javobgarlikning 
subyekti bo‘lishi mumkin. 
Ekologiya sohasida huquqbuzarliklar sodir etganlik uchun intizomiy 
javobgarlikka tortish asosan mehnat qonunlari bilan tartibga solinadi. 
                                                
1
  Qarang:  Холмўминов  Ж.Т.  Дисциплинарная  ответственность  за 
нарушения  сельскохозяйственного  законодательства  //  Хозяйство  и  право.  –
2001. – № 6. – С. 75-78 

---

 
57
Ekologiya  sohasida  intizomiy  huquqbuzarlikning  obyekti  –  nafaqat 
ish  tartibi,  balki  ekologiya  sohasida  belgilangan  ichki  tartib  va  uni 
to‘ldirib  turadigan  tegishli  ekologik-huquqiy  normalar  (dalolatnomalar, 
nizom, ustav va boshqalar) hisoblanadi. 
Ushbu soha bo‘yicha intizomiy javobgarlikka tortish boshqa yuridik 
javobgarliklar turiga qaraganda ancha ta’sirli va ijobiy natija beradi. 
Xodimni  intizomiy  javobgarlika  tortish  shartlaridan  biri  huquqbu-
zarning  ma’lum  aybga  ega  bo‘lishi,  hamda  intizomiy  huquqbuzarlik 
sodir etgan subyektning u yoki bu miqdorda yetkazgan zarari hamda bu 
zararning oqibati hisoblanadi. 
Ekologiya  sohasida  qo‘llaniladigan  intizomiy  javobgarlik  mehnat 
intizomini buzish oqibatida hamda o‘z xizmat vazifasini yetarli darajada 
hamda burchini mas’uliyat bilan bajarmaslik natijasida vujudga keladi. 
Jumladan, ekologik huquqbuzarliklar sodir etganlik uchun jazo cho-
rasi 
O‘zbekiston 
Respublikasining 
Mehnat 
Kodeksida 
batafsil 
yoritilgan
1
. 
Mazkur  qonunning  181-moddasiga  binoan,  xodimga  mehnat 
intizomini  buzganlik  uchun  ish  beruvchi  quyidagi  intizomiy  choralarni 
qo‘llashga haqli: 
1) hayfsan; 
2) o‘rtacha  oylik  ish  haqining  o‘ttiz  foizidan  ortiq  bo‘lmagan 
miqdorda jarima. Ichki mehnat tartibi qoidalarida xodimga o‘rtacha oylik 
ish  haqining  ellik  foizidan  ortiq  bo‘lmagan  miqdorda  jarima  solish 
hollari  ham  nazarda  tutilishi  mumkin.  Xodimning  ish  haqidan  jarima 
ushlab qolish ushbu Kodeksining 164-moddasi talablariga rioya qilingan 
holda ish beruvchi tomonidan amalga oshiriladi. 
3) mehnat shartomasini bekor qilish (100-modda ikkinchi qismining 
3 va 4-bandlari). 
Ushbu  moddada  nazarda  tutilmagan  intizomiy  jazo  choralarini 
qo‘llash taqiqlanadi. 
Ekologik  huquqbuzarliklarni  sodir  etganda  intizomiy  jazo  chorasi, 
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksining 82-moddasiga asosan ish 
beruvchining buyrug‘iga ko‘ra rasmiylashtiriladi. 
Intizomiy  jazo  qo‘llashdan  oldin  xodimdan  yozma  ravishda  tu-
shuntirish  xati  talab  qilinishi  lozim.  Xodimning  tushuntirish  xati 
berishdan  bosh  tortishi  unga  nisbatan  jazo  qo‘llashga  to‘siq  bo‘la 
olmaydi. 
                                                
1
 Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодекси. – Т., 2010 

---

 
58
Ekologik  huquqbuzarliklar  uchun  intizomiy  jazo  qo‘llashda  sodir 
etilgan  nojo‘ya  xatti-harakatning  qay  darajada  og‘ir  ekanligi,  shu  xatti-
harakat sodir etilgan vaziyat, xodimning oldingi ishi, xulq-atvori hisobga 
olinadi va bir oy ichida qo‘llaniladi. 
Masalan,  ekologiya  sohasidagi  huquqbuzarliklar  uchun  intizomiy 
javobgarlik  yerdan  oqilona  foydalanmay,  unda  ekilgan  ekin  mahsuloti 
sifatining  yomonlashishi,  agrotexnika  qoidalarini  buzganlik,  yerning 
meliorativ  holatini  buzish,  suvdan  foydalanish  talablari  va  tartibini 
buzish, havoni ifloslantirish va boshqa hollarda qo‘llanilishi mumkin. 
Intizomiy  javobgarlikka  tortishning  bir  qator  xususiyatlari  mavjud. 
U,  birinchidan,  u  boshqa  javobgarlik  turidan  yengilroq  tusda  ekanligi 
bilan, ikkinchidan, faqat korxona, muassasa, tashkilot rahbari tomonidan 
qo‘l ostida ishlovchi xodimga nisbatan qo‘llanishi bilan farq qiladi. 
Demak,  ekologiya  sohasida  sodir  etilgan  huquqbuzarliklar  uchun 
intizomiy  javobgarlikni  yakka  tartibda  emas,  balki  umumiy  yig‘ilish-
larda, ko‘pchilik huzurida muhokama qilib qo‘llash yaxshi natija beradi. 
Ekologiya  huquqida  intizomiy  javobgarlikka  tortish  ko‘proq 
tarbiyaviy  ahamiyatga  ega,  ammo  bunday  javobgarlikka  olib  keladigan 
huquqbuzarlik  sodir  etilishi  oqibatida  huquq  sohasining  belgilangan 
huquqiy-ekologik tartibi va normalari buziladi. 
Bir so‘z bilan aytganda, ekologiya sohasida qonunchilik va huquqiy 
tartibotni  mustahkamlash,  barcha  korxona,  muassasa  va  tashkilotlar, 
ularning mulki va tegishli huquqlarini himoya qilish, atrof tabiiy muhitni 
barqarorlashtirish,  inson  salomatligini  saqlash  va  kelajak  avlodni 
sog‘lom o‘stirishga xizmat qiladi. 
Ma’muriy-huquqiy  javobgarlik  yuridik  javobgarlikning  bir  turi 
sifatida  ekologiya  sohasida  sodir  etilgan  huquqbuzarliklar  uchun  ham 
qo‘llaniladi. 
Ekologiya  sohasida  ma’muriy  huquqiy  javobgarlikka  tortish  uchun 
faqat ma’muriy huquqbuzarlikning sodir etilishi kifoya. 
Ma’muriy-huquqiy  javobgarlikka  tortishning  asosi  va  uning 
tushunchasi  O‘zbekiston  Respublikasining  «Ma’muriy  javobgarlik 
to‘g‘risida»gi kodeksida aniq ko‘rsatilgan
1
. 
Ushbu  kodeksning  10-moddasiga  ko‘ra,  ma’muriy  huquqbuzarlik 
deganda qonun hujjatlariga binoan ma’muriy javobgarlikka tortish nazarda 
tutilgan,  shaxsga,  fuqarolarning  huquqlari  va  erkinliklariga,  mulkchilikka, 
                                                
1
  Ўзбекистон  Республикасининг  Маъмурий  жавобгарлик  тўғрисидаги 
кодекси. – Т., 2010 

---

 
59
davlat  va  jamoat  tartibiga,  tabiiy  muhitga  tajovuz  qiluvchi  g‘ayrihuquqiy, 
aybli  (qasddan  yoki  ehtiyotsizlik  orqasida)  sodir  etilgan  harakat  yoki 
harakatsizlik tushuniladi. 
Ekologiya  sohasida  sodir  etilgan  huquqbuzarliklarga  asosan 
ma’muriy javobgarlikni belgilashdan maqsad – barcha fuqaro va yuridik 
shaxslar  ekologik qonun talablarini bajarishlari, jamiyat, davlat  oldidagi 
ekologik  mas’uliyatlarni  bilishlari  va  amalga  oshirishlari  yoki  ekologik 
huquqbuzarliklarni  sodir  etganlarni  qayta  tarbiyalash  va  tegishli  jazo 
choralari ko‘rishdan iborat. 
Ekologiya  sohasidagi  ma’muriy  huquqbuzarlik  uchun  javobgarlik 
deganda,  huquqqa  va  belgilangan  qonunga  asosan  qarshi  qilingan  xatti-
harakat  oqibatida  O‘zbekiston  Respublikasi  ekologiya  tizimiga  va 
O‘zbekiston  Respublikasi  ekologik  qonunlariga  hamda  uni  amalga 
oshirish  talablariga  rioya  etmaslik  yoki unga  amal qilmaslik,  yoinki  uni 
buzish holatlari tushuniladi. 
Ma’muriy huquqbuzarlik o‘z ichiga quyidagi 4 elementni (tarkibni), 
ya’ni subyekt, obyekt, subyektiv va obyektiv tomonlarni qamrab oladi. 
Ekologiya  sohasidagi  ma’muriy  huquqbuzarlikning  subyektlari 
jismoniy va yuridik shaxslar hisoblanadi. 
Ma’muriy  javobgarlik  to‘g‘risidagi  kodeksning  13-moddasiga 
asosan,  ma’muriy  huquqbuzarlik  sodir  etgan  paytda  o‘n  olti  yoshga 
to‘lgan shaxslar ma’muriy javobgarlikka tortiladilar. 
Tabiatni  muhofaza  qilish  davlat  qo‘mitasining  mansabdor 
shaxslariga ekologik huquqbuzarlik uchun ma’muriy javobgarlik alohida 
yo‘riqnoma
1
 asosida ham qo‘llanilishi mumkin. 
Ma’muriy  javobgarlik  to‘g‘risidagi  kodeksda  atrof  tabiiy  muhitni 
muhofaza 
qilish 
va 
tabiatdan 
foydalanish 
sohasidagi 
huquqbuzarliklarning bir necha turi ko‘rsatilgan va tegishli jazo choralari 
qo‘llanilishi ham batafsil yoritilgan. 
Ushbu  kodeksning  VIII  bobi  65-96  moddalari  aynan  shu  masa-
lalarga bag‘ishlangan bo‘lib, bir necha yo‘nalishni o‘z ichiga oladi: 
1) yerlardan foydalanish va uni ekologik muhofaza qilish yo‘nalishi 
(65–69 moddalar); 
2)  yer  osti  boyliklarini  muhofaza  qilish  va  ulardan  foydalanish 
talablarini buzish (70-71-moddalar); 
                                                
1
  Qarang:  Табиатни  муҳофаза  давлат  қўмитаси  органлари  мансабдор 
шахслари  томонидан  табиий  муҳитни  муҳофаза  қилиш  ва  табиатдан 
фойдаланиш  соҳасидаги  ҳуқуқбузарлик  учун  маъмурий  жавобгарликни 
татбиқ этиш тўғрисидаги йўриқнома. – Т., 1998. – Б. 51. 

---

 
60
3) suv zaxiralarini muhofaza qilish va suvdan foydalanish bilan bog‘-
liq yo‘nalish qoidalarini buzish bilan bog‘liq yo‘nalish (72-76- moddalar); 
4) o‘rmon fondidan foydalanish va uni muhofaza qilish bilan bog‘liq 
yo‘nalish (77-80-moddalar); 
5) o‘simlik va o‘rmonlarni muhofaza qilish (79-82-84-89-moddalar); 
6) muhofaza  etiladigan tabiiy  hududlar  rejimini buzish bilan  bog‘liq 
yo‘nalish (82-modda); 
7) atmosfera havosini muhofaza qilish bilan bog‘liq bo‘lgan yo‘nalish 
(85-88-moddalar); 
8)  ov  qilish,  hayvonot  va  o‘simliklar  turlarini  saqlash  bilan  bog‘liq 
bo‘lgan yo‘nalish (90-95-moddalar); 
9)  loyihalarni  davlat  ekologik  (sanitariya-ekologik)  ekspertizasining 
ijobiy  xulosasisiz  ro‘yobga  chiqarish  bilan  bog‘liq  yo‘nalish  (96-modda) 
va boshqalar. 
Yuqorida 
qayd 
etilgan 
moddalarda 
ko‘rsatilgan 
ekologik 
huquqbuzarliklar  uchun  tegishli  jazo  choralari  mazkur  moddalarning 
sanksiya qismida ko‘rsatilgan. 
O‘zbekiston  Respublikasi  ma’muriy  javobgarlik  to‘g‘risidagi 
kodeksining  23-moddasiga  asosan  ma’muriy  huquqbuzarlikni  sodir 
etganlik uchun quyidagi ma’muriy jazo choralari qo‘llaniladi: 
1) jarima; 
2)  ma’muriy  huquqbuzarlikni  sodir  etish  quroli  hisoblangan  yoki 
bevosita  shunday  narsa  bo‘lgan  ashyoni  haqini  to‘lash  sharti  bilan  olib 
qo‘yish; 
3)  ma’muriy  huquqbuzarlikni  sodir  etish  quroli  hisoblangan  yoki 
bevosita shunday narsa bo‘lgan ashyoni musodara qilish; 
4)  muayyan  shaxsni  unga  berilgan  maxsus  huquqdan  (transport 
vositasini boshqarish huquqidan, ov qilish huquqidan maxrum etish); 
5) ma’muriy qamoqqa olish. 
O‘zbekiston  Respublikasi  Davlat  sanitariya  epidemiologiya  xizmati 
barcha  sohalarda,  jumladan  ekologiya  tizimida  hamda  sanitariya  va 
gigiyena qoidalariga rioya qilishni, u qaysi mulk shaklida bo‘lishidan qat’i 
nazar,  barcha  korxona,  muassasa,  tashkilotlar,  fuqarolar  respublika 
hududida  sanitariya  qoida  va  talablariga  rioya  qilishlari  lozim.  Mazkur 
talab O‘zbekiston Respublikasi «Davlat sanitariya nazorati to‘g‘risida»gi va 
«Veterinariya to‘g‘risida»gi qonunlarda
1
 o‘z ifodasini topgan. 
                                                
1
 Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. –1992. – 
№ 9. – Б. 335-355. 

---

 
61
Jumladan,  «Davlat  sanitariya  nazorati  to‘g‘risida»gi  qonunning  30-
moddasiga asosan: 
«Davlat bosh sanitariya vrachi va uning muovini sanitariya qonun va 
talablarini  buzganlik  uchun,  gigiyena  talablariga  rioya  etmaganligi, 
ushbu  masala  bo‘yicha  tegishli  ko‘rsatmalarni  bajarmaganlik  uchun 
tegishli ma’muriy jazo choralarini belgilashi mumkin», – 
mansabdor shaxslarga – ikki oylik ish haqidan oshmagan miqdorda; 
boshqa  fuqarolarga  nisbatan,  –  bir  oylik  ish  haqidan  oshmagan 
miqdorda jarima solishi mumkin. 
Ushbu  ma’muriy  javobgarlik  natijasida  undirilgan  jarimalar 
Toshkent shahar va viloyat epidemiya fondlariga o‘tkaziladi. 
Muxtasar  qilib  aytganda,  ekologik  huquqbuzarliklarga  nisbatan 
ma’muriy javobgarlikni qo‘llash, ekologik qonun va talablarning to‘la 
amalga  oshishini,  tabiiy  obyektlarni  qonun  bilan  qo‘riqlashni,  ushbu 
sohada  sodir  etiladigan  huquqbuzarliklarning  oldini  olishga  va  unga 
qarshi kurashishga katta yordam beradi. 
Fuqaroviy  huquqiy  javobgarlik  ekologiya  sohasida  sodir  etilgan 
huquqbuzarlik  natijasida  yetkazilgan  mulkiy  zarar  oqibatida  namoyon 
bo‘ladi. 
Fuqaroviy-huquqiy  (mulkiy)  javobgarlikka  tortishdan  maqsad 
ekologiya  sohasida  sodir  etilayotgan  huquqbuzarlik  natijasida 
yetkazilgan  moddiy  va  ma’naviy  (mulkiy)  zararlarni  o‘z  vaqtida 
qoplashdir. 
Yetkazilgan  zarar  uchun  javobgarlikning  umumiy  asoslari 
O‘zbekiston  Respublikasining  Fuqarolik  Kodeksida
1
  o‘z  ifodasini 
topgan.