Microsoft Word экология лотин doc

 
3-§. Atrof-tabiiy muhitni ekologik-huquqiy muhofaza qilishda 
xalqaro tashkilotlar va konferensiyalarning faoliyati 
 hamda ahamiyati 
 
Inson  hayot  faoliyati  uchun  qulay  ekologik  shart-sharoit  yaratish, 
odamlarning  hayotiy  manfaatlari  –  salomatligini  ta’minlash,  barqaror 

---

 
211
ekologik  vaziyatni  vujudga  keltirish  bugungi  kunning  eng  dolzarb 
vazifalaridan  biridir.  Keyingi  yillarda  respublikamizda  atrof-muhitni 
muhofaza qilish yuzasidan juda ko‘p tadbirlar amalga oshirildi. Ayniqsa, 
davlatimiz  mustaqillikka  erishgandan  keyin  respublika  huqumati  atrof-
muhitni  muhofaza  qilish,  tabiiy  resurslardan  oqilona  foydalanish,  bu 
borada xorijiy davlatlar, tashkilotlar, uyushmalar bilan mustahkam aloqa 
o‘rnatish, ular bilan uzviy hamkorlikni kuchaytirish masalalariga alohida 
ahamiyat berib kelmoqda. 
Hozirgi  paytda  atrof-muhitning  xilma-xil  muammoli  jihatlari  bilan 
shug‘ullanuvchi  bir  qancha  xalqaro  (hukumatlararo  va  nohukumat) 
tashkilotlar mavjud. 
Nohukumat  tashkilotlar  orasida  1948-yilda  tashkil  etilgan  tabiat  va 
tabiiy  boyliklarni  muhofaza  qilish  xalqaro  Ittifoqi  (MSOP)  markaziy 
o‘rinni  egallaydi.  Unga  davlatlar,  milliy  va  xalqaro  tashkilotlar  hamda 
assotsiatsiyalar  a’zo  bo‘lishi  mumkin.  Ittifoq  hukumatlar,  milliy  va 
xalqaro  tashkilotlar  o‘rtasidagi  hamkorlikda  ko‘maklashish  uchun  tuzil-
gan.  Shuningdek,  u  atrof-muhitni  muhofaza  qilish  va  tabiiy  boyliklarni 
saqlash  masalalari  bilan  shug‘ullanuvchi  ayrim  shaxslar  o‘rtasidagi 
hamkorlikka  ham  ko‘maklashadi.  Shu  maqsadda  MSOP  milliy  va 
xalqaro  tadbirlar  o‘tkazadi,  bu  sohadagi  eng  yangi  milliy  va  texnika 
yutuqlarini  yoyadi,  maorifni  rivojlantirib,  tabiatni  muhofaza  qilish 
g‘oyalarini  targ‘ib  qiladi.  MSOP  tabiatni  muhofaza  qilish  bo‘yicha  xal-
qaro konvensiyalar va bitimlarni ishlab chiqishga alohida e’tibor beradi. 
Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti  davlatlar  va  xalqaro tashkilotlarning 
tabiatni  qo‘riqlash  sohasidagi  faoliyatini  muvofiqlashtirishda  asosiy  rol 
o‘ynaydi.  Atrof-muhitni  muhofaza  qilish  masalalari  BMTning  Bosh 
organlari: Bosh Assambleya, Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengash, shuningdek, 
mintaqaviy iqtisodiy komissiyalar, YUNKTAD, YUNIDO, PROONning 
muttasil diqqat markazida turadi.  
1972-yil  Stokgolmda  BMTning  insonni  qurshab  turgan  muhit 
muammolari  bo‘yicha  o‘tkazgan  konferensiyasi  alohida  ahamiyatga  ega 
bo‘ldi. Uning qarorlari va rezolyutsiyasiga binoan BMT doirasida yangi 
maxsus  organ  –  BMTning  atrof-muhit  programmasi  (YUNEP)  tashkil 
etildi.  YUNEP  o‘zining  yuridik  tabiatiga  ko‘ra  BMTning  yordamchi 
organlari  qatoriga  kiradi.  Ayni  paytda  u  g‘oyat  katta  avtonomiyadan 
foydalandi va xalqaro tashkilotning bir qator belgilariga ega bo‘ldi. 
YUNEP  atrof-muhitni  muhofaza  qilish  to‘g‘risidagi  xalqaro  huquq 
normalarini rivojlantirishga ko‘p e’tibor bermoqda. Programma universal 
va  mintaqaviy  konvensiyalar  hamda  bitimlar  ishlab  chiqilishiga 

---

 
212
ko‘maklashmoqda.  Uning  tashabbusi  bilan  mintaqaviy  dengiz  –  O‘rta 
yer,  Qizil  dengizlar,  shuningdek  Fors  qo‘ltig‘i  va  boshqalarda  dengiz 
muhitini  muhofaza  qilishga  qaratilgan  dastur  amalga  oshirila  boshlandi. 
Bu  tegishli  xalqaro  bitimlarning  ishlab  chiqilishini  ko‘zda  tutadi. 
YUNEP BMTning YUNESKO, XST, FAO, IMKO, XMT, BDT, IKAO, 
shuningdek,  MAGATE  singari  ixtisoslashgan  tashkilotlarning  tabiatni 
qo‘riqlashga  qaratilgan  tadbirlarini  moliyaviy  jihatdan  qo‘llab-
quvvatlaydi va muvofiqlashtiradi. 
1993-2010-yillarda  Orol  muammollariga  bag‘ishlanib  respublika-
mizda  bir  qator  kengashlar,  seminarlar,  konferensiyalar  va  shu  kabi 
boshqa  anjumanlar  o‘tkazildi.  Yevropada  xavfsizlik  va  hamkorlik 
tashkiloti  (YEHHT)ning  Toshkent-Urganch  shaharlarida  bo‘lib  o‘tgan 
«Atrof-muhitni tiklash»ga bag‘ishlangan xalqaro seminarida esa Marka-
ziy Osiyoda atrof-muhitni tiklash bo‘yicha quriladigan tadbirlar va unda 
jahon  hamjamiyatlarining  ishtiroki  muhokama  qilindi.  Shuningdek, 
1996-yilda  Orol  dengizi  havzasida  barqaror  ekologik  rivojlanishni 
ta’minlash bo‘yicha YEHHTning xalqaro seminari o‘tkazildi. 
Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi  va uning  ilmiy  tekshirish 
institutlari  Norvegiya  mamlakati  mutaxassislari  bilan  hamkorlik  qilib 
tayyorlagan  «O‘zbekiston  Respublikasida  ekologik  axborot  tizimi» 
loyihasini nashr ettirgani ham katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Shuningdek, 
xalqaro  rivojlanish bo‘yicha  Yaponiya  agentligi bilan hamkorlikda  Orol 
mintaqasidagi  oltita  shaharga  toza  ichimlik  suvi  yetkazib  berishning 
texnik-iqtisodiy  asoslari  loyihasi  ishlab  chiqildi.  Shveysariya  hukumati-
ning  moliyaviy  nazoratga  ixtisoslashgan  davlat  inspeksiyasining 
laboratoriyalari  asbob-uskunalar,  kimyoviy  reaktivlar  bilan  ta’minlandi. 
Ayni  paytda  Jahon  banki  homiyligida  O‘zbekiston  Respublikasining 
tabiatni muhofaza qilish va ekologik vaziyatni yaxshilash bo‘yicha milliy 
harakat rejasi ishlab chiqilmoqda. 
Hozirgi  paytda  tog‘  muammolariga  qiziqish  keskin  oshdi  va  bunga 
oid  konferensiyalar,  seminarlar  o‘tkazish,  monografiyalar,  ilmiy  ishlar, 
fotoalbomlar nashr etish ancha ko‘paydi. Dunyoning qator mamlakatlari, 
ayniqsa Yevropa mamlakatlari (Italiya, Fransiya, Shveysariya, Avstriya, 
Lyuksemburg  va  boshqalar),  AQSh,  Xitoy,  Rossiya,  Nepal,  Pokiston, 
Peru, Qirg‘iziston va boshqalar XTYga katta qiziqish bilan qarab, muhim 
tadbirlar majmuasini amalga oshirmoqdalar. 
Eng  avvalo  Qirg‘iziston  Respublikasi  Prezidentining  tashabbusi 
bilan 2002-yilning XTY deb e’lon qilinishi ko‘p mamlakatlarda, birinchi 
navbatda  MDHda,  shu  jumladan  Markaziy  Osiyoda  turli  tog‘  dasturlari 

---

 
213
va  loyihalarini  ishlab  chiqishni  sezilarli  darajada  kuchaytirdi. 
Qirg‘iziston tog‘ rayonlarini rivojlantirish Milliy markazi, Xalqaro Tog‘ 
instituti tashkil etildi, tog‘ rayonlarini barqaror rivojlantirish bo‘yicha bir 
nechta  dasturlar  tavsiya  qilindi.  Shu  jumladan,  tog‘  qishloqlari  tarmoq-
larini  modelli  rivojlantirish  asosida  tog‘larda  yashash  barqarorligini 
oshirish  dasturida  ijtimoiy  sheriklik  asosida  mahalliy  tog‘  resurslaridan 
foydalanishning  qator  yangi  konsepsiyalarini  amalga  oshirish  rejalash-
tirilgan.  Shuningdek,  1997-yil  Qozog‘istonda  Markaziy  Osiyo  arid 
(qurg‘oq)  tog‘larini  tadqiq  etish  bo‘yicha  Xalqaro  markaz  tashkil  etildi. 
Rossiya davlati tashabbusi bilan MDH olimlari hamkorligiga asoslangan 
«Tog‘ ekologiyasi va barqaror rivojlanish» dasturi ishlab chiqilmoqda. 
Markaziy  Osiyo  mamlakatlarining  XTY  o‘tkazishga  tayyorgarlik 
ko‘rish  va  tog‘larni  o‘rganish  sohasidagi  ilmiy  tadqiqotlarni  muvofiq-
lashtirish  (koordinatsiyalash)  masalalariga  bag‘ishlangan  va  1998-yil 
may  oyida  Bishkekda  o‘tkazilgan  «Markaziy  Osiyo  tog‘lari:  muammo-
lar,  tajriba,  istiqbollar»  mavzusidagi  xalqaro  ilmiy  seminari  muhim 
ahamiyatga  ega  bo‘ldi.  Qirg‘iziston  Milliy  Fanlar  akademiyasi  va 
Qirg‘iziston  Xalqaro  universiteti  tomonidan  tashkil  etilgan  ushbu 
seminarda  Qozog‘iston,  Qirg‘iziston,  O‘zbekiston,  Tojikiston,  Turkma-
niston  delegatsiyalariga  respublikalar  Fanlar  akademiyalarining  prezi-
dentlari  va  vitse-prezidentlari  boshchilik  qildilar.  Unda  Markaziy  Osiyo 
tog‘ hududlarini barqaror rivojlantirish strategiyasi va ilmiy tadqiqotlarni 
faollashtirish,  resurslardan  ratsional  foydalanish  va  tog‘  muhitini 
muhofaza qilish bo‘yicha kompleks dasturlar, loyihalar, huquqiy norma-
lar  va  qonunlar  qabul  qilishda  hamkorlik  qilish  masalalari  muhokama 
qilindi  va  tegishli  qarorlar  qabul  qilindi.  1999-yil  10-13-mayda 
Bishkekda «Markaziy Osiyo tog‘lari: regional aspekt» mavzusida ikkin-
chi  xalqaro  seminar  o‘tkazilib,  unda  Markaziy  Osiyo  davlatlari  ilmiy-
tadqiqot  salohiyatini  aniqlash,  Markaziy  Osiyo  Tog‘  axborot  tarmog‘i 
(MOTAT)  doirasida  hamkorlik  qilish  dasturi  konsepsiyasi,  MOTATni 
tashkil  etish  masalalari  muhokama  qilindi.  Seminar  ishida  O‘zbekiston 
delegatsiyasi qator tavsiya va takliflar berdi. Seminarda Markaziy Osiyo 
regional  tog‘  axborot  tarmog‘i  markazini  tashkil  etish  va  uning  shtab-
kvartirasini Bishkek shahrida joylashtirish to‘g‘risida qaror qabul qilindi, 
markaz faoliyatining ustuvor yo‘nalishlari belgilandi. 
XTY  munosabati  bilan  1999-yil  28-30-sentabrda  Dushanbe  shahrida 
«Markaziy  Osiyo  tog‘  regionlari.  Barqaror  rivojlanish  muammolari» 
mavzusida  xalqaro  konferensiya  bo‘lib  o‘tdi.  Konferensiya  ishida  O‘zbe-
kiston  delegatsiyasi  faol  ishtirok  etdi.  Konferensiyada  tog‘  regionlarining 

---

 
214
asosiy  muammolari  –  barqaror  rivojlanishga  erishish  yo‘llari,  tog‘larda 
inson  ehtiyojlari  rivoji  va  xavfsizlik,  texnologik  to‘siqlar  va  rivojlanish, 
tog‘ ayollari ehtiyojlari va tog‘ regionlari kelajagi va boshqalar muhokama 
qilindi.  Konferensiya  yakunida  ikki  muhim  hujjat  –  anjuman  qarori  va 
Markaziy Osiyo davlatlari boshliqlariga murojaat qabul qilindi. Murojaatda 
Xalqaro Tog‘ yilini o‘tkazish uchun Markaziy Osiyo qo‘mitasini tuzish va 
2001-yilda  tog‘  regionlarini  barqaror  rivojlantirishning  davlatlararo 
hamkorligi masalalariga bag‘ishlangan xalqaro hukumatlararo konferensiya 
o‘tkazish  taklif  etildi.  Unda  MDH  mamlakatlari  Fanlar  aademiyalari  xal-
qaro  assotsiatsiyasi  (Moskva)  doirasida  Tog‘  dasturini bajarish  tashabbusi 
qo‘llab-quvvatlandi. Markaziy Osiyo  mamlakatlarida tog‘ regionlari rivoj-
lanishi  bo‘yicha  mutaxassislar  va  tadbirkor-menedjer  mutaxassislar 
tayyorlaydigan  (Xorog  shahrida  tashkil  etilayotgan  Xalqaro  universitetga 
o‘xshash) institutlar va markazlar barpo etish tavsiya etildi. 
1998-yil  iyun  oyida  Daniyaning  Orxus  shahrida  atrof-muhit  muhofa-
zasiga  bag‘ishlab  o‘tkazilgan  to‘rtinchi  xalqaro  konferensiyada  O‘zbekis-
ton  Respublikasi  vakillari  ham  ishtirok  etdi.  Konferensiya  ishida  atrof-
muhitning  transport  vositalari  bilan  ifloslanishini  va  issiqlik  elektr-
stansiyalarining chiqindilarini kamaytirish, qishloq xo‘jaligida turli zaharli 
o‘g‘itlar  ishlatilishiga  barham  berish  kabi  qator  masalalar  ko‘rildi  va 
O‘zbekiston  Respublikasida ham  xuddi  shu  yo‘nalishda  ishlar  olib  borila-
yotgani  konferensiya  qatnashchilariga  ma’lum  qilindi.  Konferensiyada 
yangi mustaqil davlatlar ehtiyojlariga e’tiborni qaratish, ayniqsa Markaziy 
Osiyodagi  davlatlarga  donorlik  yordamini  kuchaytirish,  uning  samarali 
yo‘llarini izlab topishga qaror qilindi. 
Xulosa  qilib  aytganda,  atrof-muhit  muhofazasi  va  ekologik  vaziyatni 
yaxshilash  barcha  davlatlar,  xalqaro  hamjamiyatlar,  nohukumat  uyushma-
lar  bilan  hamkorlikni  keng  yo‘lga  qo‘yish  orqaligina  barqaror  iqtisodiy 
rivojlanish,  tabiat  resurslaridan  samarali  foydalanish,  ekologik  tanglikni 
bartaraf etish va atrof-muhitni muhofaza qilish imkoniyatiga ega bo‘lamiz.