Microsoft Word ece. Cep. 156. Uzbek doc

3.3 
Ахборотни бошқариш ва ҳисобот 
Ахборот тизими ва ифлосланиш тўғрисида маълумот 
ТНИДИ ифлосланиш мониторингидан олинган маълумот базасини олиб боради. Маълумот базаси яхши 
тузилган бўлиб ундан ифлосланиш параметрлари бўйича ва алоҳида корхоналар бўйича маълумот 
бериши мумкин. Икки йилда бир марта ТНИДИ Ўзбекистон Республикасида ифловлаш манбалари 
ҳолати ва уларнинг атроф-муҳитга таъсири ахборотномасини эълон қилади. Ахборотноманинг янгилик 
жиҳати шундан иборатки унда алоҳида корхоналар бўйича ифлосланиш даражасидан ошиб кетганлик 
эълон қилинади ва улар белгиланган лимит қийматлари (ҳаво ифлосланиши учун) ва тегишли РЭКлар 
лар билан (сув ва тупроқ ифлосланиши учун) таққосланади. Ушбу “номини айтиш ва қоралаш” тизими 
Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Европа Иқтисодий Комиссияси (БМТЕИК) шарҳларнинг 
иккинчи даврасида кўриб чиққан мамлакатлар орасида ягонадир. Охирги Ахборотнома 2007 йилда 
адади 400 нусха билан нашр этилди. Бироқ, Ахборотнома ва ифлосланиш мониторинги маълумотни 
Интернетга чиқарилмади. 
Ўзгидромет 1996 йилдан бери ҳаво, ер усти сув ва тупроқ сифати электрон маълумотлар базасини олиб 
боради. Қуйидагилар эълон қилинади: 
• 
Кундалик атроф-муҳит хабарлари; 
• 
Олмалиқ, Ангрен, Бекобод, Чирчиқ ва Тошкент шаҳарларидаги ҳаво ифлосланиши ва 
мамлакатдаги атроф-муҳитнинг юқори ва ўта юқори ифлосланиш тўғрисида ойлик қайдлар; 
• 
Асосий сув оқимларида гидрокимёвий кўрсаткичлар бўйича сув сифати ойлик хабарномалари; 
• 
Тошкент вилоятининг асосий сув оқимларида экологик шароит ва ушбу сув оқимларида 
гидробиология кўрсаткичларга биноан сув сифати тўғрисида йилда тўққизта хабарнома; 
• 
Ер усти сув сифати ва тупроқ ифлосланиши йиллиги; 
• 
Катта ва кичик шаҳарларда ҳаво сифати ва ифлословчи эмиссиялар йиллик шарҳи. 
Ушбу нашрлар мамлакатнинг бир 50та давлат муассасаси орасида тарқатилади. Жамоатчилик уларни 
осонликча ола олмайди. Ўзгидромет ўз веб-сайти (www.meteo.uz)да жойлаштирадига мониторинг 
ахбороти Тошкентдаги ҳаво ифлосланишининг кундалик ҳолати ва қисқа муддатли прогноз билан 
чекланади.
Геология ва минерал ресурслар давлат қўмитаси ер ости суви сатҳи ва сифати борасида ер ости суви 
маълумот базасини юргизади. У ер ости суви ва сувдан фойдаланиш тўғрисида йиллик ахборот 
хабарномасини нашр этади. Соғлиқни сақлаш вазирлиги гигиена, экология ва инсон саломатлиги 
тўғрисида ойлик ахборот хабарномасини нашр этади. Ушбу хабарномалар давлат органлари доирасида 
чекланган сонда тарқатилади. Жамоатчилик улардан фойдаланиши осон эмас; шунингдек уларни онлайн 
ҳам кўриб бўлмайди. 
Ўзбекистонда интеграллашган ёки ўзаро уланган электрон атроф-муҳит маълумот базаси мавжуд эмас. 
Атроф-муҳит статистикаси 
Статистика давлат қўмитаси 20-30 йил муқаддам киритилган статистика шакллари асосида деярли ҳеч 
қандай ўзгартириш киритмай, атроф-муҳитга тегишли статистика маълумотларини тўплашда давом 
этмоқда. Қуйидагилар маълумот билан қамраб олинади: ҳаво эмиссияси ва у билан ишлаш; ўрмон 

---

57 
ҳудудлари, ўрмонларни тиклаш ва озиқ-овқат бўлмаган маҳсулотни йиғиб олиш; балиқчилик 
хўжаликларида балиқ олиш ва кўпайтириш; ер ўзлаштириш; муҳофаза қилинган табиий ерлар; атроф-
муҳит муҳофазасининг жорий таннархи; ва атроф-муҳитни ифлослаш бадаллари. Транспорт эмиссияси, 
иссиқхона гази эмиссияси, озонни емирадиган моддалар сарфи, оқава сув чиқариш ва хосил қилиш, ва 
саноатнинг хавфли бўлмаган чиқиндисини қайта ишлаш ва чиқариб ташлаш каби муҳим атроф-муҳит 
масалалари статистик маълумот йиғиш билан қамраб олинмайди. 2006 йилда кичик (ишловчилар сони 
100 ходимгача) корхоналарнинг ҳаво эмиссиялари, оқава сув чиқариши ва чиқинди ҳосил қилиши 
тўғрисидаги статистика ҳисоботлари йўналтирилгани биринчи АҲШ ўтказилганидан кейинги ягона 
силжиш бўлди. 
Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистондан фарқли ўлароқ, Ўзбекистонда атроф-муҳитга тегишли 
даврий статистик тўпламлар эълон қилинмайди. Атроф-муҳитга тегишли чекланган миқдордаги 
маълумот фақат пуллик нашр сифатида тарқатиладиган миллий «Статистика йиллиги»да эълон 
қилинади. Статистика давлат қўмитаси атроф-муҳит муҳофазаси ва табиий ресурслардан оқилона 
фойдаланишга доир фақат танланган давлат органлари фойдаланиши учун йиллик хабарнома чиқаради. 
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Ривожланиш Дастури (БМТТД)нинг молиявий ёрдами орқали 2006 
йилда Статистика давлат қўмитаси Статистика давлат қўмитаси бир маротабали Ўзбекистонда атроф-
муҳит ҳолати ва табиий ресурслардан фойдаланиш: факт ва рақамлар, 2000–2004 йиллар нашрини эълон 
қилди. Статистика давлат қўмитаси тўплаган аксарият атроф-муҳитга тегишли маълумот Ўзбекистон 
жамоатчилиги учун очиқ эмас. Маълумот талабга асосан ва фақат ҳақ тўланаши эвазига берилади. 
Статистика давлат қўмитаси атроф-муҳитга тегишли статистик маълумотни ўзининг веб-сайтида 
жойлаштирмайди. 
Атроф-муҳит ҳолати тўғрисидаги маълумот 
ТМДҚ 1.000 нусхада атроф-муҳит ҳолати ва табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш тўғрисида 
миллий ҳисоботни ўзбек, рус ва инглиз тилларида нашр қилади. Бундай ҳисоботларнинг охиргиси 2005 
йилда эълон қилинган бўлиб 2002–2004 йиллар даврини қамраб олади. Ҳисоботнинг қисмлари билан 
ТМДҚ веб-сайтида танишиш мумкин. Ҳисобот асосан баён бўлиб (Белград, 2007 йил) Европа учун 
атроф-муҳит вазирлар олтинчи конференциясида тасдиқланган БМТЕИКнинг Шарқий Европа, Кавказ 
ва Марказий Осиёда атроф-муҳитни баҳолаш ҳисоботларини тайёрлаш йўриқномасига риоя қилмайди. 
У турли вазирлик ва идоралар тақдим қилган ахборотнинг йиғиндиси бўлиб қолмоқда. Атроф-муҳит 
соҳасидаги сиёсатни ишлаб чиқишда ҳисобот натижаларидан чекланган миқёсда фойдаланади. 
2008 йилда ТМДҚ Ўзбекистонда атроф-муҳит ҳолати ва табиий ресурслардан фойдаланиш тўғрисида 
(1988–2007) миллий ҳисобот ни эълон қилди. Унга 2007 йил атроф-муҳит маълумоти киритилган, ҳам у 
ахботорга бой, бироқ, у индикаторларга асосланмаган ва ўқиши осон ҳисобот эмас. Ҳисоботнинг бир 
минг нусхаси бутун мамлакат бўйлаб тарқатилди. 2008 йилда ТМДҚ Ўзбекистоннинг 2008 йил экологик 
шарҳи, индикаторларга асосланган, ва Ўзбекистоннинг экологик атласини эълон қилди. Ҳар иккала 
нашр БМТРД лойиҳиларининг натижаси бўлиб БМТЕИК томонидан Европа атроф-муҳит агентлиги 
билан ҳамкорликда ишлаб чиқилган индикаторларни тарғиб қилди. Халқаро келишилган атроф-муҳит 
индикаторларининг Ўзбекистонда барқарор равишда қўлланилиши шубҳа туғдиради, чунки ТМДҚ 
келажакда индикаторларга асосланган баҳолашни жорий этиш учун бирон бир чора кўрганлигидан 
далолат йўқ. 
Ҳар икки йилда бир марта ТНИДИ Атроф-муҳит мониторинги: атроф-муҳит ҳолати ва табиий 
ресурслардан фойдаланиш тўғрисида ҳисоботини эълон қилади. Унда ихтисослашган мониторинг 
тармоқлари учун масъул олти давлат муассасали тўплаган мамлакатдаги ҳаво, сув ва тупроқ 
мониторинги натижалари тақдим этилади. Унда ифлосланиш тенденциялари ва асосий таҳдидлар 
аниқланади. Энг сунгги ҳисобот 2007 йилда эълон қилиниб 1.000 нусхада тарқатилди. 

---

58